1.Polisin Tanımı
Halkın güvenliğini, ülkenin bölünmez bütünlüğünü, milletin bölünmez bütünlüğünü vb. sağlamak için görev yapan kamu görevlisine polis denir.[1] Şehirde kamu düzenini, huzur ve güvenliği sağlayan kuruluşa polis denir.[2]
2.Polisin Silah Kullanma Yetkisi Nedir
Uygulama da polisin silah kullanma hakkı vardır. Polisin bu hakkının hukuki dayanağı Polis Vazife ve Salahiyat Kanunu[3] olmaktadır. İlgili kanun polise silah kullanma hakkını ve yetkisini öncelikle toplumun güvenliğini sağlamak daha sonra da suçları önlemek ve suçluları yakalamak için vermiştir.
İlgili kanun polise silah kullanma hakkını ve yetkisini vermiştir fakat bu sınırsız bir güç değildir. Başka bir anlatımla polisin silahı kullanma hakkının ve yetkisinin oluşması için her somut olay da bazı koşulların oluşması gerekmektedir. Polisin silah kullanma hakkı ve yetkisi her somut olay da temel hak ve özgürlüklerle ilişkili olmaktadır. Bundan dolayı polis silah kullanma hakkını ve yetkisini bizatihi, gelişi güzel olarak kullanamaz. Bilakis polisin silah kullanma hakkını ve yetkisi ilgili kanunlar ve mevzuatlar çerçevesinde kullanması gerekmektedir. Aksi takdir de polisin somut olay da hukuka aykırı silah kullanması insan hakları ihlali olarak kabul edilir.
3.Polis Hangi Durumlar da Silah Kullanabilir
2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyat Kanun da polisin silah kullanma hakkını ve yetkisini 16. maddesin de üç kategoriye ayırmış olmaktadır. Bunlar polisin görevini yaparken bir direnişle karşılaşması durumu, somut olay da yakalanması gereken kişinin yakalanma işlemini gerçekleştirirken durumu ve polisin başkasını korumak veya kendisini korumak amacıyla meşru savunma adı altında yaptığı savunma durumu olmak üzere üç tanedir.
4.Kolluk Kuvvetlerinin Silah Kullanma Yetkisinin Hukuki Dayanağı
Türkiye de polis dahil olmak üzere bütün kolluk kuvvetlerinin silah kullanma yetkisinin hukuki dayanağı bir çok mevzuata dayanmaktadır. Bunları tek tek inceleyeceğiz.
4.1. Polis Vazife ve Salahiyat Kanunu
2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyat Kanunu madde 16 da polisin hangi durumlar da silah kullanma yetkisinin olduğunu düzenlemiştir. İlgili kanun maddesine göre;
-Polisin görevini yaparken bir direnişle karşılaşması durumu,
-Somut olay da yakalanması gereken kişinin yakalanma işlemini gerçekleştirirken durumu,
-Polisin başkasını korumak veya kendisini korumak amacıyla meşru savunma adı altında yaptığı savunmadır.
4.2. Anayasa
2709 sayılı Anayasa[4] madde 17: “ … meşru müdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarının yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hükümlünün kaçmasının önlenmesi, bir ayaklanma veya isyanın bastırılması (…)[13] veya olağanüstü hallerde yetkili merciin verdiği emirlerin uygulanması sırasında silah kullanılmasına kanunun cevaz verdiği zorunlu durumlarda meydana gelen öldürme fiilleri, birinci fıkra hükmü dışındadır.” şeklinde düzenlenmiştir.
4.3. Türk Ceza Kanunu
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu[5] madde 24: “Kanunun hükmünü yerine getiren kimseye ceza verilmez.” şeklin de düzenlenmiştir. İlgili kanun maddesine bakıldığın da somut olay da yetkili amirinin emrini yerine getiren kişiye ceza verilmeyeceği anlaşılmaktadır.
4.4. Terörle Mücadele Kanunu
3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunun[6] da “teslim ol” uyarısına rağmen karşıdaki durmazsa polisin silah kullanma yetkisi ve hakkı vardır. İlgili kanun da düzenlenen bu yetki sadece terörle mücadele de geçerli olmaktadır.
4.5. Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu
5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunun[7] da gümrükte görev sırasın da “dur” ihtarına uymayan kişiler somut olay da görevli polislere silahla saldırmaları durumun da polisin silah kullanma hakkı ve yetkisi vardır.
- Polisin Silah Kullanma Yetkisinin Sınırları
Türk hukukun da polisin silah kullanma hakkı ve yetkisi elbette ki vardır. Öncelikle polisin silah kullanmasını gerektiren şartların oluşması gerekmektedir. Akabinde polisin silah kullanma hakkı ve yetkisi sınırsız değildir. Polisin bu hakkı ve yetkisi somut olaylara göre belirli ölçüler de kısıtlanmıştır. Her somut olayda polisin silah kullanma hakkı ve yetkisin de genel kural orantılılık ilkesi olmaktadır. Bir şeyi oluşturan parçaların kendi araların da ve parçalarla bütün arasın da bulunan uygunluğa orantı denir.[8] Orantılılık, orantılı olma durumu demektir.[9] Orantılılık ilkesi polisin silahını somut olay da ki duruma göre orantılı kullanması anlamına gelmektedir.
Orantılılık ilkesinin elverişlilik, gereklilik ve denge olmak üzere üç tane temel unsuru vardır. Orantılılık ilkesinin temel unsurlarından birisi olan elverişliliktir. Elverişli, uygun olan demektir.[10] Polisin silah kullanmasında yapılan fiil, amaca uygun olmalıdır.
Orantılılık ilkesinin temel unsurlarından birisi gerekliliktir. Gereklilik, gerekli olma, ihtiyaç olma durumu demektir.[11] Polis mevcut hali silah kullanmadan başka bir yöntemle kontrol altına alabiliyorsa o zaman silahını kullanmaması gerekir.
Orantılılık ilkesinin temel unsurlarından birisi dengedir. Bir nesne veya insanın devrilmeden durma haline denge denir.[12] Polisin saldırıyı veya direnişi, bastırmak veya kontrol altına almak için kullandığı güç dengeli olmalıdır.
5.1.Polisin Görevdeyken Çıkan Direnişi Bastırmak Amacıyla Silah Kullanımı
Polisin görevdeyken çıkan direnişi bastırmak amacıyla silah kullanma hakkı ve yetkisi vardır. İlgili kanunlarda bu durum düzenlenmiştir. Burada polisin çıkan direnişi bastırmak için silah kullanırken direnişle doğru orantılı, ölçülü olması gerekmektedir. Keza silah kullanma hak ve yetkisinin gerekli olması yani şartlarının oluşması icap etmektedir.
Somut olay da polis direnişi bastırırken gereğinden fazla zor ve silah kullanmaması gerekir. Çünkü polisin mevcut durumda gereğinden fazla silah kullanması, kasten sınırın aşılması anlamına gelmektedir. Bu durumlarda polisin hukuki ve cezai yaptırımları oluşmaktadır.
Bizatihi polis direnişte bulunan kişilere ihtar da bulunmalıdır. Polis ihtarı, direnişi sonlandırmazsanız zor ve silah kullanılacağı yönünde olmalıdır. Mevcut vakıa da direniş yapanlar ihtara uymazlarsa en son çare olarak silah kullanımı da geçilmelidir.
5.2. Meşru Savunma Kapsamın da Silah Kullanımı
Polisin meşru savunma kapsamın da silah kullanma hakkı ve yetkisi vardır. İlgili kanunlarda bu durum düzenlenmiştir. Polisin meşru savunma halinde silah kullanması için bazı koşulların oluşması icap etmektedir. İlk olarak meşru savunmayı gerekli kılacak bir saldırının polise yapılması lüzum olmaktadır. Akabinde meşru savunmanın şartlarının olması gerekmektedir. Kişinin meşru savunma hakkına dayanarak kendisini savunmasının hukuken yasal olması için yapılan saldırı ile savunmanın doğru orantılı olması gerekmektedir. Polisin meşru savunma kapsamı içerisinde silah kullanması için saldırıyı önlemek ve kendisini korumak gayesiyle yapılmalıdır.
5.3. Yakalama ve Suçüstü Halinde Şüphelinin Kaçmasını Önleme Amacıyla Silah Kullanımı
Polisin yakalama ve suçüstü halinde şüphelinin kaçmasını önleme amacıyla silah kullanma hakkı ve yetkisi vardır. İlgili kanun da bu durum düzenlenmiştir. Polisin yakalama ve suçüstü halinde şüphelinin kaçmasını önleme amacıyla silah kullanmasında bazı kıstaslara uyması gerekmektedir.
-Yaşama hakkı tehlikeye sokulmamalıdır: Polis silahı kullanırken kişilerin yaşama hakkını tehlikeye sokmamalıdır. Başka bir anlatımla polis kişileri öldürmek için veya kasten yaralamak için silahını kullanmamalıdır.
-Başka bir şekilde saldırı veya direniş engellenebiliyorsa, silah kullanılmamalıdır: Somut olay da polis mevcut saldırıyı veya direnişi başka bir şekilde engelleyebiliyorsa silahın kullanılmaması icap etmektedir.
-Silah kullanımın da uyarı zorunludur: Polis mevcut durum da direnişi veya saldırıyı yapanlara uyarı da bulunmak zorundadır. Polis uyarı da bulunmadan silah kullanımına geçemez.
-Her zaman orantılılık ilkesine uyulmalıdır: Polis, silah kullanırken yapılan saldırıya karşı doğru orantılı olarak kullanmalıdır.
- Polisin Silah Kullanma Yetkisin de Sınırın Aşılması
Türk hukukun da polisin silah kullanma yetkisin de sınırın aşılması durumu hukuken iki farklı şekilde olmaktadır.
6.1. Sınırın Taksirle Aşılması
Türk ceza kanunu madde 27: “ Ceza sorumluluğunu kaldıran nedenlerde sınırın kast olmaksızın aşılması halinde, fiil taksirle işlendiğinde de cezalandırılıyorsa, taksirli suç için kanunda yazılı cezanın altıda birinden üçte birine kadarı indirilerek hükmolunur. Meşru savunmada sınırın aşılması mazur görülebilecek bir heyecan, korku veya telaştan ileri gelmiş ise faile ceza verilmez.” şeklin de düzenlenmiştir.
İlgili kanun maddesine bakıldığın da sınırın kast olmaksızın yani taksirli aşılması durumun da ki yaptırımı düzenlemektedir. Farklı bir anlatımla sınır taksirle aşılırsa faile yaptırım uygulanır.
Mesela polise somut olayda saldırı yapıldığın da, polis kendisini savunurken ortamın şartlarından dolayı biraz fazla savunma yapabilir. Bu durum polisin sınırı taksirle aşılmasına örnek teşkil etmektedir.
Sınırın aşılmasıyla yapılan suç hukuken taksirli olarak da yapıldığı zaman hukuken cezai yaptırımı varsa polis cezalandırılır. Aksi söz konusuysa cezalandırılmaz. Somut vakıa da polis meşru savunma yaparken sınırın aşılması maruz görülebilecek bir heyecan, korku veya telaştan dolayı yapıldıysa bu durum da polise ceza verilmez. Bu durumları mahkeme değerlendirmektedir.
6.2. Sınırın Kastla Aşılması
Türk Ceza Kanunu madde 256: “ Zor kullanma yetkisine sahip kamu görevlisinin, görevini yaptığı sırada, kişilere karşı görevinin gerektirdiği ölçünün dışında kuvvet kullanması halinde, kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir.
İlgili kanun maddesine bakıldığın da zor kullanma yetkisine sahip kamu görevlisinin, görevini yaptığı sırada kişilere karşı görevinin gerektirdiği ölçünün dışında kuvvet kullanması yani sınırın kasten aşılması durumun da hukuken yaptırımlar düzenlenmiştir. Keza sınırın kasten aşılmasın da kasten yaralama suçunun yaptırımları uygulanır.
Başka bir anlatımla polisin zor kullanma yetkisin de sınırın kasten aşılması durumu hukuka aykırı olmaktadır. Bu halde bu fiili gerçekleştiren failler cezalandırılırlar. Türk Ceza Kanunu madde 86-88 “kasten yaralama suçu” düzenlenmiştir. İlgili kanun maddelerine bakıldığın da bir kişinin başka bir kişinin bedenine bilerek ve isteyerek acı verecek vb. şekilde zarar vermesine kasten yaralama suçu denir. İlgili kanun maddelerin de yaptırımı hapis cezası olarak düzenlenmiştir.
Somut olay da polisin silah kullanma yetkisinin ve haklarının sınırının kasten aşması halinde kasten yaralama suçundan yargılanacaktır. Mesela polis somut vakıa da mevcut direnişi bastırmak için silah kullanma hak ve yetkisini kasten aşıyorsa, o halde ilgili polisler kasten yaralama suçundan yargılanacaktır. Olayda polisin silah kullanma hakkını ve yetkisini kasten aşıp aşmadığı mahkeme tarafından belirlenip tespit edilecektir.
- Polisin Görev Saatleri Dışındayken Silah Kullanma Yetkisi Var mı
Öncelikle polisin silah taşıması için geçerli ve genel kural görev dışındayken de üzerin de silah taşıması devam etmektedir. Polis disiplin yönetmeliği 215 madde: “ Polisin izinli de olsa üniformayı giydiği, sivil olup da görevli bulunduğu müddetçe silahlı bulunması kuraldır.” şeklinde düzenlenmiştir. İlgili kanun maddesine bakıldığı zaman polisin görev dışında da sivil veya üniformalı hallerinde mutlaka silahını üzerin de bulundurması gerekmektedir.
Polis Vazife ve Salahiyat Kanunu Ek Madde 4: “ Polis, görevli bulunduğu mülki sınırlar içinde, hizmet branşı, yeri ve zamanına bakılmaksızın, bir suçla karşılaştığında suça el koymak, önlemek, sanık ve suç delillerini tesbit, muhafaza ve yetkili zabıtaya teslim etmekle görevli ve yetkilidir. Bu madde hükmü gereğince bir suça müdahale eden polise karşı işlenen suçlar görevli memura karşı işlenmiş suç; müdahalede bulunan polisin işlediği suçlar ise görevli memurun işlediği suç sayılır.” şeklinde düzenlenmiştir. İlgili kanuna bakıldığı zaman polis görevli olduğu mülki sınırlar içerisin de yeri ve zamanına fark etmeksizin bir suçla karşılaştığın da suça el koymak, önlemek, sanık ve suç delillerini tesbit, muhafaza ve yetkili zabıtaya teslim etmekle görevli ve yetkili olmaktadır.
Hülasa polisin görev saatleri dışın da silah kullanma yetkisi vardır. Çünkü ilgili kanunlarda düzenlenmektedir. Keza uygulama da vakıa da polisin kendisini savunması ve suçla karşılaştığın da suça el koymak, önlemek, sanık ve suç delillerini tesbit, muhafaza etmek için silah kullanması gerekebilir.
- Polisin Silah Kullanma Yetkisini Aşması Durumun da Uygulanacak Kanun Hükümleri Nelerdir
Polisin silahı kullanma hak ve yetkisini aşması halin de Türk Ceza Kanunu hükümleri uygulanmaktadır. Türk Ceza Kanunun hangi maddelerinin uygulanacağı somut olayda silahın kullanma hakkı ve yetkisinin kasten mi yoksa taksirle mi aşılacağı önem arz etmektedir. Polis silah kullanma hak ve yetkisini kasten aşıyorsa TCK madde 256 uygulanır. Polis silah kullanma hakkını ve yetkisini taksirle aşıyorsa o zaman TCK madde 27 uygulanmaktadır.
- Yetkinin Aşılması Durumun da Zarar Gören Şüphelinin Hakları Nelerdir
Bazen polisler vakıa da silah kullanma hakkını ve yetkisini aşabilmektedir. Yetkinin aşılması sonucun da zarar gören kişiler olabilir. Somut olay da polisin silah kullanma hakkının ve yetkisinin aşılması durumun da zarar gören şüphelinin hukuki hakları vardır. Bunlar şikayet etme ve dava açma hakkı olmaktadır.
Kaynakça
[3] RG. N.2751 T. 14.07.1934 www.resmigazete.com.tr
[4] RG N. 17863 T. 9.11.1982 www.resmigazete.com.tr
[5] RG N. 25611 T. 12.10.2004 www.resmigazete.com.tr
[6] RG N.20843 T. 12.04.1991 www.resmigazete.com.tr
[7] RG N.26479 T. 31.03.2007 www.resmigazete.com.tr
