Rukiye Akdoğan* – Özcan Şimşek*
Türkiye’de Eticeyi öğrenmek ulusal bir ödevdir. Memleket eski kültürü ile kosarmakta gayet haklıdır. Çünkü, eski doğu medeniyetlerindeki kültür ile bir düzeyde olan kültüre sahip bulunuyor. Bundan böyle Eti dilini yalnız gelecekteki hititologlar öğrenecek değil, tarihçiler de, arkeologlar da, dahabuna benzer dil bilgisi ile uğraşanlar da, kendilerini bu bilgiden alıkoyamayacaklardır.
Prof.Dr. HelmutTheoderBossert, 1935[1]
ÖZET
M.Ö. 2. binyılda Anadolu’da konuşulan bazı kelimeler, sözlü kültürle kuşaktan kuşağa aktarılması suretiyle insanların dağarcığında kalmıştır ve bu kelimelere günümüz sözlüklerinde değil de halk ağızlarında rastlamak mümkündür. Türk Dil Kurumu tarafından 12 cilt olarak yayınlanmış “Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü” ile Hititçede kullanılan kelimeleri karşılaştırdığımızda aslında bir çok kelimenin hâlen kullanılmakta olduğunu tespit ettik.Makale, Hititçede kullanılan 60 kelimenin Hititçe ve derleme sözlüklerindeki anlamlarının ele alınarak incelenmesinden oluşmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Hititçe, mirmirruš-, mirmirik, azzik-, azık, hapuš, apış.
Hittite, mirmirruš-, mirmirik, azzik-, azık, hapuš, apış.
Dil, insanların düşündüklerini ve duyduklarını bildirmek için kelimelerle veya işaretlerle yaptıkları anlaşmadır. Yazı, düşüncenin belli işaretlerle tespit edilmesidir.[2]İnsanoğlu yazının icadına kadar söz ile iletişim kurmuştur. Yüzyıllarca kuşaktan kuşağa ancak sözle aktarılabilen bilgi ve kültür, yazının icadıyla kayıt altına alınabilmiş; böylece bilginin daha sonraki nesillere aktarılması kolaylaşmıştır. Kuşkusuz söz, yazıyla karşılaştırıldığında daha çabuk unutulmakta ya da değişime uğramaktadır. Ancak, yazının icadıyla kayıt altına alınan ve gelecek nesillere aktarılan kelimelerin bazılarının, yazıdan yani standart dilin söz varlığından çıkmasına rağmen halk arasında yaşıyor olması, toplumun hafızasının da yazı kadar güçlü olduğunu göstermektedir.[3]
M.Ö. 2. binyılda Anadolu’da konuşulan bazı kelimeler, sözlü kültürle kuşaktan kuşağa aktarılması suretiyle insanların dağarcığında kalmıştır ve bu kelimelere günümüz sözlüklerinde değil de halk ağızlarında rastlamak mümkündür. Türk Dil Kurumu tarafından 12 cilt olarak yayınlanmış “Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü” ile Hititçede kullanılan kelimeleri karşılaştırdığımızda aslında bir çok kelimenin hâlen kullanılmakta olduğunu tespit ettik. Nihayetinde Hititçe sözlükte, mirmirruš- “değersiz ve zorunlu durumda içilebilen bir sıvı” anlamındaki kelime, Derleme Sözlüğünde mirmirik“kavun çekirdeği şerbeti, rakıya dönmemiş üzüm suyu, şaraba dönmeye başlamış şıra” ve mırmırık“tatsız, sulu ayran, çok ekşimiş boza, yeni mayalanmaya, ekşimeye, şarap olmaya başlamış şıra” olarak karşımıza çıkmıştır. Hititçede anlamı tam olarak bilinmeyen kelimeyi Derleme Sözlüğünde anlamlarıyla birlikte bulmamız, sözlü kültürün gücünü göstermesi bakımından oldukça önemlidir.
Hititlerin başkenti Hattuša’dan ele geçen, sayıları 25 binin üzerindeki çivi yazılı tabletler büyük önem arz etmektedirler. Kâtipler tarafından Hattice, Hititçe, Luwice, Hurrice gibi çeşitli dillerde yazılmış bu tabletlerdeki diller, artık kullanılmadığı için “ölü diller” olarak adlandırılan dil grubuna dahil olmuşlardır. Hititçede kullanılan kelimeleri, Derleme Sözlüğü ile karşılaştırdığımızda yukarıda verdiğimiz örnekte olduğu gibi, aslında bir çok kelimenin hâlen kullanılmakta olduğunu tespit ettik ve bu kelimeleri bir makale şeklinde yayınlayarak bu topraklara olan minnet borcumuzubirnebze yerine getirmeyi amaçladık.
1) Hititçe = anna-/anni-Anne, valide[4]
Derleme Sözlüğü = anne Büyükanne, nine. (Hazarzrat*Keçiborlu -Isp.; Fili *Biga -Çkl.; Kaynarca *Osmaneli -Bil.)[5]
Büyük Türkçe Sözlük = anne Çocuğu olan kadın, ana, valide[6]
2) Hititçe =ašanna-Semerin bir parçası[7]
Derleme Sözlüğü = haša (III) 1. Eyerin altına konulan kalın kumaş, keçe. (Nudra*Şarkikaraağaç *Gelendost -Isp.;*Edremit -Ba.; Köprücek*Emet -Kü.; *Zile -To.; -Tr. ilçe ve köyleri; -Ml.) 2. Süslü at eyeri. (-Kü.)[8]
3) Hititçe =atta- Baba, atalar, dedeler, ced, ata[9]
Derleme Sözlüğü =abba (I) [apba (I), appa (I)] 1. Dede, büyükbaba. (*Biga ve çevresi, Terzialan*Çan -Çkl.;Halıdere*Karamürsel -Kc.; Çayırdere*Silivri -İst.; Çilehane *Reşadiye -To.; Kayapa*Lalapaşa -Ed.; Sergen, Osmanlı *Vize -Krk.; Kadıköy, Demirler *Saray -Tk.) [abpa (I)]: (*Akçakoca -Bo.) [appa (I)]: Büyükyenice*Osmaneli -Bil.;*Akçakoca -Bo.)[10]
Büyük Türkçe Sözlük = ata 1. Baba. 2. Dedelerden ve büyük babalardan her biri[11]
4)Hititçe =eram, e-ra-amAtı tanımlayan bir terim[12]
Derleme Sözlüğü =eram Büyük yılan (Sücüllü*Yalvaç -Isp.)[13]
5) Hititçe =ed-/ad-ezza-/azzik- Yemek, karnını doyurmak, tüketmek, yiyip bitirmek[14].
Derleme Sözlüğü = azzıkyiyecek (Karapınar -Kn.)[15]azzık (I) [azıg, azığa, azıh, azıklık -2. azuh, azuk, azukluk, azzıh] azık. (*Emirdağ -Af.; Sofular *Eğridir -Isp.; -Mn.; -Brs.; Tokat -Es.; Ağlı *Küre; Aşağıkayı*Tosya -Ks.; *Zile -To. ve çevresi; Danışman *Fatsa, Zile *Mesudiye -Or.;Küçükhol*Of -Tr.; Güneyce -Rz.; -Ezc.; *Kilis -Gaz.; *Elbistan -Mr.; *Kırıkhan, *Reyhanlı, *Dörtyol, Amik ovası ve Türkmenleri -Hat.; *Gürün ve köyleri, Diktaş *Divriği, Kayalıpınar*Yıldızeli, Çepni *Gemerek, Soğukpınar*Kangal, -Sv.; -Yz. ve çevresi; Solakuşağı*Şerefli Koçhisar, Yaraşlı*Haymana, -Ank.;Genezin*Avanos, Köşker -Krş.; *Bünyan *Pınarbaşı, Hamurcu *İncesu, *Develi -Ky.; *Bor köyleri, *Emirler *Ulukışla -Nğ.; *Karapınar *Karaman *Ereğli -Kn.; *Kozan *Ceyhan -Ada.; *Silifke Aslanköy -İç.)[16]
6)Hititçe =ezzan/izzan Saman, çöp, buğday sapı, kesmik, ölmüş bir kimsenin varı yoğu, mirası[17]
Hititçe =ezza- (isim anlamı bilinmiyor)[18]
Derleme Sözlüğü = ezā (I) [ecza, edize, eğza, evza, evze (I), ezva -2, eze (III) -2] Kibrit. (Eğret -Af.; Karaoğlan *Mustafa Kemal Paşa -Brs.; -Kü.; Dadıç -Bo.; Akyazı ve Çevresi -Sk.; *Maçka ve köyleri, Vakfıkebir ve köyleri -Tr.)[19]
7) Hititçe=hapuš-/hapušant-Sap, (bitki, kamış) gövde, sap; erkeklik organı, penis[20]
Derleme Sözlüğü=hapaç [hapıç, hapal (III), hapış, hapuş] Bacak arası, apış. (Aşağıkayı*Tosya -Ks.;Toprakkale*Osmaniye, Kardere -Ada.)[21][hapıç]: (Civler*Ermenek -Kn.)[hapal (III)]: (Kardere -Ada.)[hapış]: (Hanlar -Brd.)[hapuş]: (Uluşiran*Şiran -Gm.)
8)Hititçe=NINDAharpana-/harpanušša– Bir ekmek çeşidi veya pasta[22]; NINDAharpunašši- Bir ekmek çeşidi.[23]
Derleme Sözlüğü= harp Ekmek (*Bozüyük-Bil.)[24]
9) Luwice= (<) harpuşta– bkz. hurpaşta-/hurpuşta-Ağaç yaprağı, kabuk (soğan)[25]
Derleme Sözlüğü= harpışda[hargışta, harpışta, harpuşto, harpuşta]= Evlerin önüne asmaların yayılması için yapılan çardak. (*Ermenek-Kn.)[26][hargışda]: (*Ermenek -Kn.)[harpışta]: (*Ermenek -Kn.)[harpuşto]: (Çukurbağ*Mut -İç.) [harpuşta]: Evlerin önüne yapılan tahta saçak (Karahisar İncesu -Ky.;*Ermenek -Kn.)
10) Hititçe=haršanašši- Fırtına Tanrısının epiteti[27]; haršiharši- fırtına, şimşek, kötü hava.[28]
Derleme Sözlüğü= harsa 1. Kızgınlık, öfke (Kızılhisar -Dz.; Çerkeş -Çnk.; Yerkesik -Mğ.) 2. Heves (Milas -Mğ.).[29]
11) Hititçe =TU7harta-/harti–Bir türlü çeşidi.[30]
Derleme Sözlüğü=hartHavuç (Mr.; Ada.).[31]
12) Hititçe =GIŠharduppi-/hardupi/hurduppi- Ağaç veya kamıştan bir aygıt, mobilya, bitki, ot, yüksek?[32]
Derleme Sözlüğü =hardama [hardı, harduma] Kiremit yerine kullanılan çatı tahtası. (Beşikdüzü *Vakfıkebir -Tr.;Uşluşiran*Şiran -Gm.)[33]hartıma 25 cm. eninde tahta.[34]hartama [hartoma, hartuma] 1. Kiremit yerine kullanılan ya da kiremit altına konulan ince tahta. (*Akyazı ve çevresi -Sk.;Müstek*Göynük -Bo.; -Sn.; *Zile -To.; Danışman *Fatsa, Sarıca *Gölköy, -Or.; Bulancak, Tepeköy, Piraziz, Nefsiköseli*Görele -Gr.; -Tr. ilçe ve köyleri; *Tirebolu *Vakfıkebir *Şebinkarahisar -Gm.;Hacıilyas*Koyulhisar -Sv.; *Boğazlıyan -Yz.)[35]
13) Hititçe =haru- Bir ağaç ve kerestesi[36]
Derleme Sözlüğü =haru1. Sabanın ağaç kısmı (Hemşin *Pazar -Rz.) 2. Saban (Hemşin *Pazar -Rz.)[37]
14) Hurrice =haruhulziHurrice kurban terimi[38]
Derleme Sözlüğü= haruh Küçük hendek. (*Gürün – Sv.)[39]
15) Hititçe = herina-/hirina-Maden eritme fırını? veya yakıt malzemesi?[40]
SUMERCE = DUGHARA Bir büyük kap[41]; Akadca = HARÛ Bir büyük kap.[42]
Derleme Sözlüğü= herene 1. [→ harana (I) -1] 2. [→ harana (I) -2] 3. Su taşınan bakır kap, helke. (Bozköy -Yz.)[43]
Derleme Sözlüğü= harana 1. Tencere. (Bayat -*Emirdağ, *Dinar -Af.; Yeşildere, Beki *Karahallı- Uş; *Eğridir köyleri, *Sütçüler- Bağıllı*Şarkîkaraağaç -Isp.; -Dz.; Çamaltı*Menemen, Bergama -İz.; *Kula, *Alaşehir – Mn.; -Ba.; *Tavşanlı, Kalkan, -Kü.; Kırkpınar-Ank.; Erenkaya, Güzelsu *Akseki, *Serik, Bağyaka*Finike, *Alanya -Ant.; *Marmaris-Mğ.; Bulgaristan göçmenleri -Tk.)[44]
16) Luwice = huppala-/hupala– Ağ[45]
Derleme Sözlüğü= hupalBir çeşit kuş. (Nğ. ve çevresi)[46]
17)Hurrice = hurušši–Hurrice kurban terimi[47]
Derleme Sözlüğü= huruş [hurüş] Fırında kurutulmuş meyve. (-Ks.)[48] [hurüş]: (-Sn.)
18)Hititçe =NINDAhudduna-/huddunatiya-Bir ekmek çeşidi veya pasta[49]
Derleme Sözlüğü= hudun Yağsız sütten yapılan bir çeşit peynir. (Ağlı *Küre -Ks.)[50]
19)Hititçe=NINDAgatai-/katai-Birekmekcinsi[51]
DerlemeSözlüğü = kete (I) 1. Yağlı, mayalı ya da mayasız hamurdan yapılıp külde pişirilen çörek. (Söğüt, Honaz -Dz.; -Sm.; *Merzifon -Ama.; *Boyabat -Sn.; Küçükisa*Zile -To.; *Şebinkarahisar -Gr.; Aho*Sürmene -Tr.; -Gm.; Erkinis*Yusufeli, Ardanuç -Ar.; Bayburt *Sarıkamış, *Iğdır -Kr.; -Ezm.; -Ezc.; *Erciş -Vn.; Afşin -Mr.; *Antakya -Hat.; *Koyulhisar *Gürün -Sv.; -Ank. -Ky.; *Bor -Nğ.) 2. Şekersiz kurabiye. (*Tosya -Ks.; -Sm.; -Gr.) kete (II) Düğün armağanı. (*Boyabat -Sn.)[52]
20)Hititçe = kili–zunna ağacından yapılmış bir alet[53]
Derleme Sözlüğü= kilineBudanmış asma çubuğu (-Kn. ve köyleri)[54]
21) Hititçe =gipi (isim c.) (anlamı bilinmiyor)[55]
Derleme Sözlüğü = kipi(III) Boyunduruk ortasına kayışı kaydırmamak için geçirilen ağaç (-Ezm.)[56]
22) Hititçe=kirušaBirbitki; birçeşitpırasa?[57]
DerlemeSözlüğü = kiriş 1. Pırasa. (*Düzce -Bo.; Kemaliye -Ml.; Çamova*Divriği -Sv.; *Milas -Mğ.;) 2. Taşlar arasında biten bir ot. (Vazıldan*Divriği -Sv.)[58]
DerlemeSözlüğü = kiriçBirçeşitbitki. (*Marmaris -Mğ.)[59]
DerlemeSözlüğü = çiriş (I) Dağpırasası. (Karakuşbucağıveköyleri*Ünye -Or.; *İrişli Çıldır -Kr.; *Pasinler -Ezm.; *Eğin, Sasunga*Çayırlı, Ergan -Ezc.; -Ağ.; -Ml.; -Mr.; *Antakya -Hat.; İğdeli *Gemerek, Yeniköy *Hafik, Diktaş, Ovacık *Divriği -Sv.; *Bünyan, *Pınarbaşı -Ky.; *Ereğli, Ermenek, Akçalar *Seydişehir -Kn.; Aslanköy -Mersin -İç.)
çiriş (II) Undan yapılmış sulu çorba (hayvanlara verilir). Engiz*Bafra -Sm.; Kemaller, Rusçuk, Bulgaristan)[60]
23) Hititçe = kurka-Tay, sıpa[61]
Derleme Sözlüğü = kurkaYeni doğmuş tay (-İst.)[62].
Ayrıca Derleme Sözlüğü VIII: 2822’de, eşek yavrusu, sıpa anlamına gelen şu kelimeler de yer almaktadır: kırık, kıdık, kıri, kırik, kıro, kiri, kirik, kirrik, körük, kurık, kuri, kurik, kürü, kürük.
24) Hititçe = GIŠ/GI/DUGkurtal-/kurtalli-/gurdali-Örgüişibirkap, sepet, çit, küfe, sandık[63]
DerlemeSözlüğü = gurdalaSandık. (Heybeliada -İst.)[64]; korta 1.içindeüzümçiğnelilenşırateknesi. (Çatalağıl*Karacabey -Brs.; -Ama.) 2. Şırahane, şaraphane. (Bolayır *Gelibolu -Çkl.; Soğanlık *Kartal -İst.) 3. Çeşme yalağı. (Soğanlık *Kartal -İst.)[65]
25) Hititçe = lalu-Penis, erkeklik organı[66]
Derleme Sözlüğü = lülük[lili, lüllü, lüllük, lülü Çocuğun erkeklik organı. (*Ulubey -Or.;*Tirebolu -Gr.) [lili]: (*Maçka ve köyleri -Tr. -Gm.) [lüllü]: (-Tr.) [lüllük]: (*Arapkir -Ml.) [lülü]: (*Düzce -Bo).[67]
26) Hititçe = lili-Hareketli, dönen[68]
Derleme Sözlüğü = lillişTopaç. (Höketçe*Saimbeyli -Ada.)[69]
27) Hititçe = NINDAlapašši-Bir ekmek çeşidi[70]
Derleme Sözlüğü = loşUzun pide (-Ml.)[71].;lavaşYufka (-Vn.)[72]
28) Hititçe =malla-/malli-/malliya- Öğütmek, ezmek, ufalamak, kırmak[73]
Derleme Sözlüğü =mala (I) 3: Harmandatahılındiptekalantopraklıkısmı (Güney *Yeşilova – Brd.)[74]
29) Hititçe = mirmirruš- Değersiz ve zorunlu durumda içilebilen bir sıvı[75]
Derleme Sözlüğü = mirmirik1. Kavun çekirdeği şerbeti. (-Ks.) 2. Rakıya dönmemiş üzüm suyu. (*Merzifon köyleri -Ama.) 3. Şaraba dönmeye başlamış şıra. (*Merzifon köyleri -Ama.)[76]
Derleme Sözlüğü = mırmırık(III) tatsız. (-Ba.); (IV) 1. Sulu ayran. (-Ama.) 2. Çok ekşimiş boza. (Şumnu, Bulgaristan) 3. Yeni mayalanmaya, ekşimeye, şarap olmaya başlamış şıra. (Çr.;*Havza -Sm.; *Bor -Nğ.)[77]
30)Hititçe =mišari-/mišara- Larva?, tırtıl?, zararlı haşere[78]
Derleme Sözlüğü =mişara Talaş (*Antakya-Hatay)[79]
31) Hititçe =mitar→mitnaz = mitna-/mitnaza Emretme yetkisi?, otorite?[80]
Derleme Sözlüğü =mitar[mirari] Dokuma tezgâhında tarağı aşağı yukarı çeken araç, gücü. (*Maçka-Tr.).[81]
32) ˂ mitešnaš-/mintešnaš-/minteššar– Gümüşü betimleyen bir sıfat[82]
Derleme Sözlüğü = menteşe İnce, altın ve gümüş bilezik (*Bergama -İz.; -Ks.; Ml.; -Ada.; *Mut köyleri -İç.)[83]
33) Hititçepapriya– (Müzik aletini) üflemek[84]
Derleme Sözlüğü = papıra Bir çeşit halk oyunu müziği. (İrişli, Bayburt *Sarıkamış, *Selim -Kr.)[85]
34) Hititçe = GIŠparnulli-Bir ağaç ve onun odunu veya kerestesi; güzel kokulu bir bitki, pırnal?[86]
Derleme Sözlüğü =piynar[pinar, piner] Yaprakları dikenli bir çeşit meşe, pırnal (Çandır *Sütçüler, *Gelendost -Isp.;Yukarıseyit*Çal, Honaz köyleri -Dz.; *Bozdoğan -Ay.; Sarısığırlı*Kula -Mn.; Yeniköy *Susurluk -Ba.; * Ermenek -Kn.; -Ada.; *Mut köyleri, *Mersin -İç.; *Gazipaşa -Ant.; *Bodrum, *Milas -Mğ.).[87]
35) Hititçe =paršana, Hattice=hapraš ya da p(a)rašPanter, kaplan, pars[88]; LÚparašna-/paršana-pars maskesi giymiş kült görevlisi[89].
Büyük Türkçe Sözlük =pars Kedigillerden, genellikle Asya ve Afrika’nın sıcak bölgelerinde yaşayan, postu benekli, bazen de düz siyah, çevik, yırtıcı, etçil, memeli hayvan, leopar, panter, pelenk.[90]
36) Hititçe = DUGpulla-Bir kap[91]; DUGpulluri-/pulluriya- Bir kap[92]
Derleme Sözlüğü =bulul, bululaKüçük küp (Ersis*Yusufeli -Ar.)[93]
Derleme Sözlüğü= pullukTesti, küçük testi (*Kuşadası -Ay.; Balçova *Foça, *Menemen -İz.)[94]
37) Hititçe =purut– Kil, toprak, kireç, harç, kerpiç[95].puruttai– “(damı) toprakla örtmek, çatı kapatmak”, puruteššar– kerpiç üretilen yer, kerpiç ocağı, kerpiçlerin kurutulduğu yer, kil ocağı.[96]
Derleme Sözlüğü =purut Topraktan yapılmış çanak, çömlek vb. kaplar (-Ezm.; -Sv.);purutçu: Güveç ve tandır yapan usta (-Ezm.); purutka su bardağı. (-Kr.)[97].
PuruthanaEski seramiklerin horasan harcına katılmak üzere kırılıp öğütüldüğü yer. (Erz. Sv.) Kaynak kişi:Arkeolog Musa Törmük.
38)Hititçe = šahhan (genellikle luzzi- ile birlikte) Arazi işletmek karşılığı ödenen vergi, haraç, timar ve zeamet.[98]
Derleme Sözlüğü = şahna[şahana] 1. Öşür toplayıcı (-Brs.; -Bo.; -Or.; -Ezm.; *Kemah -Ezc.; -Sv. Köşker -Krş.; -Kn.); [şahana] -Kü. 2. Harman bekçisi (Elifoğlu *Nizip -Gaz.) 3. Borsa komiseri. (*Sungurlu -Çr.)[99]şanacı Öşür toplayan (*Sivrihisar -Es.)[100]zahna Öşür toplayan. [*Ünye -Or.][101]
39) Hititçe = KUŠšala– Dizgin; kapı menteşesi, menteşe yerine kullanılan deriden şerit.[102]
Derleme Sözlüğü = şallaḫ, şallak (III) Kamçının ucundaki kösele parçası. (İrişli, Bayburt; Sarıkamış -Kr.)[103]
40) Hititçe = šaluwa(MUŠEN)– Bir kuş[104]; šalwini-bir kuş[105]
Hititçe =šulupi– Bir fal kuşu[106]
Derleme Sözlüğü= şelfin [şerefin] Bir yaşından küçük horoz. (Ceylân *Ulukışla -Nğ.; -Kn.) [şerefin] : (Nğ.)[107]
Derleme Sözlüğü= selfinYeni büyüyen horoz (-Kn.)[108]
Derleme Sözlüğü= celfin [celhin, çelfin] 1. Henüz yumurtlamayan küçük tavuk, piliç. (-Gaz.;*Elbistan -Mr.; -Hat. ve ilçeleri; -Sv.; -Ada.; -İç. ve ilçeleri; -Ant.) [celhin] (*Bahçe -Ada.) [çelfin] (Hisarcık *Yayladağı -Hat.; -Nğ.; -İç.) 2. İlk ötmeye başlayan horoz. (-Mr.;*Mut -İç.) 3. Tavuk (-Ky.).[109]
Derleme Sözlüğü= cılfınHindi yavrusu (-Mr.)[110]
41) Hititçe =GIŠšammamma-/šamama– Bir yağ bitkisi, susam?[111]
Derleme Sözlüğü =şamama Güzel kokulu bir tür küçük kavun; kavuna benzer bir yıllık otsu ve sürüngen bir bitki; ekşimsi küçük kavun; bir çeşit yaban kavunu, süs kavunu[112]
42) ˂ (DUG)šapia-Bir kap[113]; metalden bir kap[114]
Derleme Sözlüğü =şapa (I) [şapçak]: Maşrapa (Aşağı Kayı *Tosya -Ks.) [şapçak]: (İğridere, Bulgaristan)[115]
Derleme Sözlüğü =şaplak (II): Topraktan, ağaçtan yapılmış, ağzı geniş su kabı. (Aşağı Karaçay *Acıpayam -Dz.; Görece -İz.; -Kü., Dolakderesi*Mersin -İç.; -Mğ.)[116]
Derleme Sözlüğü =şapşak (I) [şabçak, şabşak (I) -1, şapsab, şapşa, şapşal (II) 2, şapşalak (I) -1, şapşat, şepşek (I) -2, 3] 1. Ağaçtan oyma tas, bardak. (-Af.; -Isp.; -Brd.; -Ay.; -İz.; -Mn.; -Zn.; -Çkl.; -Bil.; …. şabçak, şepşek (I) 2: Bakır ya da teneke maşrapa. (-Es.; -Kc.; -Ama.; -Mr.; -Gaz.; -Ed.)
Derleme Sözlüğü =şapşat(I) 3: Her çeşitbardak. (-Es.; -İst.; -Tr.; -Nğ.; -Tk.; …) şapşak (I) 4:Çeşme önlerine, içinde su birikmesi için konulan taş ya da ağaç yalak (-Gr.) şapşak (I) 5: Kepçe. (-Ky.) şapşak (I) 7: huni. (-Brs.) şapşak (I) 8: Sarımsak ezmekte kullanılan döveç. (-Ank.; -Ada.) sapşak (I) 9: Tahıl ölçeği. (-Sm.) şapşal (II) 1: Ağzı geniş fıçı. (-Çr.; -Sm.; -Ama.; -Kn.) şapşap (I): Su tası (-Ay.; -İz.; -Mğ.; -Krk.) şapşat: Bakır ya da teneke maşrapa. (-Mn.) şapşupa (I): Su tası. (-Dz.) şapşırak (I): Su tası. (-Dz.; -Sv.) şapşalak (I) 2: Çamdan yapılmış (yağ, pekmez, vb. için) kap. (-Or.)[117]
43) Akadca =ŠAPLŪ Aşağı kısım, taban; aşağıda, altta, alt kısımda[118]
Derleme Sözlüğü = şaflı (II) Kadının dişilik organı. (Güneyce -Rz.)[119]
44)Hititçe =šeklumiBir bitki[120]
Derleme Sözlüğü = şekli Havuç. (-Ml.)[121]
45)Hititçe = šena-/šina– Figür, bebek, model, büyücülükte kullanılan bir şey veya bir insan yerine kullanılan figür.[122]
Derleme Sözlüğü =şene Yaba (-Van; -Bitlis).[123]
46) Hititçe =GIŠšenti/šinti-/zinti(ya) Kasap masası; üzerinde et kesilen ağaç kütüğü ve tahtası.[124]
Derleme Sözlüğü =şenit Üstünde ekmek açılan tahta (Başpınar*Tefenni-Burdur)[125].
47)Hititçe =šepa-/šepan-/šeba– Buğday demeti, deste.[126]
Derleme Sözlüğü = şepe (III): Mayasız hamurdan yapılan sac ekmeği (Dereköy*Develi-Kayseri); Niğde ve çevresi, Ağzıkaraca Kozan; Kürkçüler-Adana).[127]
48) Hititçe=šeppit-Bir tahıl, bir çeşit buğday veya arpa[128]; tohum, un, ekmek, çörek[129].
Derleme Sözlüğü =şepit [şepit ekmek]: 1. Yufka ekmekten daha küçük ve kalın ekmek. (İshaklı *Bolvadin-Afyon; Yalvaç *Isparta; -Burdur; Urla -İz.;Deliilyas*Şarkışla -Sv.; *Kızılcahamam -Ank; -Krş.; Nğ.; Ada.; *Mut ve köyleri -İç.; *Gazipaşa -Ant.) 2.Yufka ekmek (Bozan -Es.;*Nallıhan Kayaş -Ank.; -Kn. ve çevresi) [şepit ekmek]: (Örkenez*Yalvaç -Isp.) 3. Uzun, dar ve ince yufka. (*Silifke -İç.)[130]
Derleme Sözlüğü =çebit [çepit (I)] Yufka hamurunun içine tereyağ veya peynir konulup saçta kızartılarak yapılan börek. (*Susurluk -Ba.; -Tr.; Barguzu -Ml.) [çepit (I)]: *Susurluk -Ba.; *Balâ -Ank.)[131]
Derleme Sözlüğü =şebit (I) [şefit (II), şımıt] -Ay.; Armutlu *Mustafakemalpaşa – Brs; *Gerede -Bo.; Çr.; *Boyabat – Sn.; İşkefe *Zile -To.; -Ama.; -Çr.; -Yz; -Ank. ilçe ve köyleri; -Krş; Akçakaya *İncesu -Kay.; *Ereğli, *Ermenek, *Çumra, *Sille -Kon).[132] [şefit (II)] yufka. Şabanözü *Polatlı -Ank. [şımıt] yufka. *Antakya köyleri -Hat.[133]şipit (I) 1. [→ şibit (I)] 2. Darı ekmeği. (Çöplü *Çivril -Dz.; -Es.)[134]
49) Hititçe =šipa-/šipan– İltihap?, irin[135]; zipa- šipa-‘nın kesin olmayan bir varyantı[136]
Derleme Sözlüğü = cıbanYara (-Ba.)[137]
Derleme Sözlüğü = zipik Sivilce. (Babik*Pütürge -Ml.)[138]
çıban,çīban= Çıban yara[139]
Büyük Türkçe Sözlük = çıban Vücudun herhangi bir yerinde oluşan ve çoğu, deride veya deri altında şişkinlik, kızartı, ağrı ve ateş ile kendini gösteren irin birikimi.[140]
50) Hititçe = šupan(a)- (isim) Bir madde?[141]
Derleme Sözlüğü =şufan Yulaf (Reyhanlı ve Amik Ovası Türkmenleri *Reyhanlı -Hat.;*Marmaris -Mğ.)[142]
51) Hititçe = UDU talla– veya lutalla– KUB 38.3 II 14.[143]
Derleme Sözlüğü =tala (IV): Kırkılmış koyun, keçi (*Güdül, *Ayaş -Ankara).[144]
52) Hititçe = URUDUtampura-/tambura- bir müzik aleti; tambur?[145]
Derleme Sözlüğü = dambıra [dambur, dambura, damdıra, damura, dembur] Tambura. (-Isp.; -Ezm.; -Ml.; -Gaz.; Şekeroba -Mr.; Avşar Aşireti *Pazarören; *Pınarbaşı -Ky.; *Bor -Nğ.)[146]
53) Hititçe =te-/tar- Demek, söylemek, konuşmak, söz kesmek, nişanlamak, tavsiye etmek, salık vermek, buyurmak[147]
Divan-ü Lügat’it-Türk =tē- Demek, söylemek[148]
54) Hititçe =tiššatu-/tiššatwa-/tiššaduwa- Maşa?, Yün ve hayvan yağından yapılmış büyü figürleri[149]
Derleme Sözlüğü =tişon Maşa (-Ba.)[150]
55) Hititçe =GIŠtit[-.. (isim anlamı bilinmiyor) GIŠtita[-.. (isim anlamı bilinmiyor)[151]
Derleme Sözlüğü =titCeviz oyununda dikilen en büyük ceviz (-Bo.)
Derleme Sözlüğü =tita(I) Ormanda yetişen yenilir bir çeşit mantar (Şalcı *Şavşat -Ar.)[152]
56) Hititçe =Étura[-Bir yapı[153]; Éduruhanna- /turahanni-/turuhanna– bir yapı[154], çatı katı, tavan arası (Dachgeschoss)[155]
Derleme Sözlüğü =turanaÇatının üstündeki eğimli bölüm. (*Milas -Mğ.); turaaltı = Ev. (*Şarkikaraağaç -Isp.)[156]
Derleme Sözlüğü = tura (I) Ev duvarlarını dış etkenlerden korumak için üzerlerine çakılan tahta perde(Çandır *Sütçüler -Isp. -Brd.;*Tavas, Honaz -Dz.; *Safranbolu -Zn.; *Bor -Nğ.; *Ermenek -Kn.; -Ant.) 2. Bahçe kapısını korumak için beşik örtüsü biçiminde tahtadan yapılan örtü. (-Isp.; Salda *Yeşilova -Brd.; *Alanyunt -Kü.)tura (III) Çatı. (*Şebinkarahisar -Gr.) 2. Çatı arası. (*Şebinkarahisar -Gr.) 3. Odalardan başka evdeki diğer bölümler. (Ulgardere*Eceaabat -Çkl.)[157]
Derleme Sözlüğü = tora Duvarı korumak için üzerine kaplanan tahta (*Sandıklı -Af.;Kirpe*Safranbolu -Zn.)[158]
Derleme Sözlüğü = turna(Dam saçağı -Mr.)[159]; dura1. Çatının saçağı (*Hilvan -Ur.;-Sv.) 2. Kapı üzerindeki örtme. (-Tr.)[160]
57) Hititçe = umma[161] (anlamı bilinmiyor)
Derleme Sözlüğü = umma [ummaca -1, ummağ -1, umsunluk, umsunma, umsunuk, umsuruk -2] 1. Özenme, bundan dolayı duyulan üzüntü. (İğdecik -Isp.; Yeniköy -Ba.; Tokat -Es.; *Ünye -Or.; *Ağın -El.; Nş.; -İç.) 2. Özenilen şeyin ele geçmemesinden dolayı lohusada meme, erkekte üreme organında olan şişlik, acı.(*Eğridir köyleri -Isp.;*Bozdoğan -Ay.; Tokat -Es.; *Kurşunlu -Çkr.; *İskilip -Çr.; *Çarşamba -Sm.; -Gaz.; *Bor -Nğ.; -Ada.)[162]
58) Hititçe =NINDAuna- Bir ekmek[163]
Derleme Sözlüğü =ekmek uması Ufalanmış ekmeği yağda kızartarak yapılan bir çeşit yemek (-Kn.)[164]
59) Hititçe =zaharlitti– 4 harliti oku![165]harliti-belki puhu kuşu[166]. Baştaki “za” işareti Hititçede aynı zamanda rakam olarak “4” şeklinde de okunabilir. zaharlitti– şeklinde okunması durumunda benzeyen kelimeler aşağıda sıralanmıştır:
Derleme Sözlüğü =zagor (I) Dişisini arayan, kızgın keklik (-Bt.). zağ1.Piliç (-Md.) 2. bir yaşında kara karga. (*Erciş -Vn.)[167]zakkaBalıkçıl. (*Erciş -Vn.) zakca [zakça] Kara karga (Izgın *Elbistan -Mr.)[168]
60) Hititçe =zahli-Günü belirleyen sözcük (?)[169]
Derleme Sözlüğü = zahir vakti Sabah erken. [-Yz.][170]
Okura not: Bu makale KUBABA Dergisi‘nin 28. Sayısında 17 Haziran 2019 tarihinde yayınlanmıştır.
KAYNAKÇA
AKDOĞAN 2015: R.Akdoğan, “Anadolu’da “İmli” Kapların Kullanımıyla İlgili Bazı Gözlemler”, Cahit Günbattı’ya Armağan, Ankara Üniversitesi Yayınları No: 476, 1-14.
BOSSERT 1935: H.TheodorBossert, Etice Formlar Bilgisinin Örnek Derlemesi, İstanbul Üniversitesi Arkeoloji Enstitüsünün Birinci Yayını, İstanbul.
DERLEME SÖZLÜĞÜ I 1963: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ II 1965: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ III 1968: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ IV 1969: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ V 1972:Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt V, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ VI 1972:Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt VI, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ VII 1974: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt VII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ VIII 1975: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt VIII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ IX 1977: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt IX, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ X 1978: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt X, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ XI 1979: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt XI, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
DERLEME SÖZLÜĞÜ XII 1982: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt XII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
GÜLENSOY 2007: T.Gülensoy, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, I (A-N), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: H.G.Güterbock-H.A.Hoffner, TheHittite Dictionary of theOrientalInstitute of theUniversity of Chicago, Volume L-N, Chicago.
GÜTERBOCK-HOFFNER 1997: H.G.Güterbock-H.A.Hoffner, TheHittite Dictionary of theOrientalInstitute of theUniversity of Chicago, Vol. P, Chicago.
GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2002: H.G.Güterbock-H.A. Hoffner-T.P.J. van den Hout, TheHittite Dictionary of theOrientalInstitute of theUniversity of Chicago, Volume Š, Fascicle 1, Chicago.
GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2013: H.G.Güterbock-H.A. Hoffner-T.P.J. van den Hout, TheHittite Dictionary of theOrientalInstitute of theUniversity of Chicago, Volume Š, Fascicle 3, Chicago.
KARAUĞUZ 2006: G. Karauğuz, Hititler Dönemi’nde Anadolu’da Ekmek, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
KLOEKHORST 2008: A.Kloekhorst, Etymological Dictionary of theHittiteInheritedLexicon, LeidenIndo-EuropeanEtymological Dictionary Series 5, Leiden-Boston.
PUHVEL 1984: J. Puhvel, HittiteEtymological Dictionary, Vol. 2, Berlin-New York-Amsterdam.
PUHVEL 1997: J. Puhvel, HittiteEtymological Dictionary, Vol. 4, Berlin-New York.
SAKUMA 2013: Y. Sakuma, “Terms of Ornithomancy in Hittite”, Tokyo UniversityLinguisticPapers (TULIP) 33, 219-238.
SARI 2004: M.Sarı, “Anadolu Ağızlarında Yaşayan cip Sözü Üzerine”, Türk Dili, Dil ve Edebiyat Dergisi sayı: 634, 490-495.
SOYSAL 2004: O.Soysal, HattischerWortschatz in hethitischerÜberlieferung (HWHT). Leiden-Boston: HdO.
SOYSAL 2018: ” Zu den RezentenStudien im Hattischen: EineZwischenbilanz”, ArchivumAnatolicum 12/2, 157-178.
TISCHLER 1983: J. Tischler, HethitischesEtmologischesGlossar, InnsbruckerBeiträgezurSprachwissenschaft 20, TeilI,Lieferung 1-4, Innsbruck.
TISCHLER 1990: J.Tischler, HethitischesEtmologischesGlossar, InnsbruckerBeiträgezurSprachwissenschaft 20, Teil I, Lieferung 5-6, Innsbruck.
TISCHLER 1994: J.Tischler, HethitischesEtymologischesGlossar, Teil III, Lieferung 10, T, D/3 InnsbruckerBeiträgezurSprachwissenschaft,Band 20, Innsbruck.
TISCHLER 2001: J.Tischler, HethitischesHandwörterbuch. Mit dem Wortschatz der Nachbarsprachen, InnsbruckerBeiträgezurSprachwissenschaft 102, Innsbruck.
TISCHLER 2004: J. Tischler, HethitischesEtymologischesGlossar, Teil II/2, Lieferung 13, InnsbruckerBeiträgezurSprachwissenschaft 20, Innsbruck.
TISCHLER 2006: J.Tischler, HethitischesEtymologischesGlossar, Teil II/2, Lieferung 14, Innsbruck.
TISCHLER 2008: J. Tischler, HethitischesHandwörterbuch. Mit dem Wortschatz der Nachbarsprachen2.,vermehrteundverbesserteAuflage,InnsbruckerBeiträgezurSprachwissenschaft 128, Innsbruck.
ÜNAL2007:A.Ünal,HititçeÇokDilliElSözlüğüVol.IA-M,VolIIN-Z,PhilologiaSprachwissenschaftliche Forschungsergebnisse, Band 108.1, 2, Hamburg.
ÜNAL 2016: A.Ünal, Hititçe-Türkçe, Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük, Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözcük Listeleriyle Birlikte; Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
ÜNAL 2017: O.Ünal, ” ‘Sözde Karca’ Kelimelerin Kökeni Ve Türkçedeki Hurri-UrartucaLeksikal Alıntılar Üzerine”, Türkbilig 34, 25-68.
Elektronik Kaynklar
http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (13.06.2021)
*Doç.Dr. Rukiye Akdoğan, Çukurova Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Balcalı Adana, rkyakdogan@gmail.com
*Özcan Şimşek, Arkeolog, İstanbul Arkeoloji Müzeleri, İstanbul, tefenni1@hotmail.com
[1]Prof. Dr. H.T.Bossert’in, 1935’de yayınladığı “Etice Formlar Bilgisinin Örnek Derlemesi” adlı kitabının önsözünden alıntı.
[2] http://www.tdk.gov.tr
[3]SARI 2004: 490.
[4]ÜNAL 2016: 61; TISCHLER 2008: 16’da “Mutter” (anne) açıklaması yer almaktadır.
[5] Derleme Sözlüğü I 1963: 278.İl adları kısaltmaları Derleme Sözlüğünde kullanılan kısaltmalarla yazılmıştır, kısaltmalar için ilgili sözlüğün kısaltmalar kısmına bakılabilir.
[6] http://tdk.gov.tr
[7]ÜNAL 2016: 89; TISCHLER 2008: 29.
[8] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2301.
[9]ÜNAL 2016: 95; TISCHLER 1983: 92-93.
[10] Derleme Sözlüğü I 1963: 13-14.
[11] http://tdk.gov.tr; GÜLENSOY 2007: 86-87.
[12]ÜNAL 2016: 117.
[13] Derleme Sözlüğü V 1972: 1764.
[14]ÜNAL 2016: 122; Tischler 2008: 38.
[15] Derleme Sözlüğü XII 1982: 4437.
[16] Derleme Sözlüğü I 1963: 444.
[17]ÜNAL 2016: 123; Tischler 1983:119.
[18]ÜNAL 2016: 123.
[19] Derleme Sözlüğü V 1972: 1828.
[20]ÜNAL 2016: 159; TISCHLER 2008: 45; PUHVEL 1984: 132 ve TISCHLER 1983: 168.
[21] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2276; GÜLENSOY 2007: 404.
[22]ÜNAL 2016: 166; TISCHLER 1983: 181’de, “einGebäck” açıklaması bulunmaktadır.
[23]ÜNAL 2016: 167; TISCHLER 2008: 48.
[24] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2294.
[25]ÜNAL 2016: 207; TISCHLER 2001: 63, 86’da, hurpašta(n)-/hupušta(n) için “Blatt, Schale” anlamları yer almaktadır.
[26] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2294.
[27]ÜNAL 2016: 167; TISCHLER 2008: 49.
[28]ÜNAL 2016: 168; TISCHLER 1983: 187’de “Gewitter, Unwetter”; PUHVEL 1984: 198’de “(thunder)storm” anlamlarını vermiştir.
[29] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2295.
[30]ÜNAL 2016: 169.
[31] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2295.
[32]ÜNAL 2016: 169; TISCHLER 1983: 189 ve TISCHLER 2008: 50: “Möbel(stück), Mobiliar”.
[33] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2287.
[34] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2296.
[35] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2295.
[36]ÜNAL 2016: 169.
[37] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2297.
[38]ÜNAL 2016: 2295; TISCHLER 2008: 50’de “einhurr. Vokationsterminus?”.
[39] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2297.
[40]ÜNAL 2016: 184; TISCHLER 1983: 237’de, “Scmelzofen” anlamı bulunmaktadır.
[41] http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (13.06.2021)
[42] BLACK-GEORGE-POSTGATE 2000: 109.
[43] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2343.
[44] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2283.
[45]ÜNAL 2016: 202; TISCHLER 2008: 60’da “eine Art Fanggerät, “Netz”?” açıklamaları yer almaktadır.
[46] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2444.
[47]ÜNAL 2016: 208; TISCHLER 2008: 62’de “einhurr. Heilsterminus” anlamı bulunmaktadır.
[48] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2445.
[49]ÜNAL 2016: 211; TISCHLER 1983: 320’de, “einGebäck”; TISCHLER 2008: NINDAhuttunati- (huttunuti-) “bir ekmek”.
[50] Derleme Sözlüğü VII 1974: 2441.
[51]ÜNAL 2007: 330; TISCHLER 1983: 542.
[52] Derleme Sözlüğü VIII 1975: 2773.
[53]ÜNAL 2016: 278.
[54] Derleme Sözlüğü VIII 1975: 2871.
[55]ÜNAL 2016: 281; TISCHLER 2001: 126’da “isim, anlamı bilinmiyor” açıklaması vardır.
[56] Derleme Sözlüğü VIII 1975: 2874.
[57]ÜNAL 2007: 347; TISCHLER 2008: 88 (Lauch “pırasa”). SOYSAL 2004: 563’de ki-ru-ú-ša yazımı bulunmaktadır.
[58] Derleme Sözlüğü VIII 1975: 2878.
[59] Derleme Sözlüğü VIII 1975: 2877.
[60] Derleme Sözlüğü III 1968: 1235.
[61]ÜNAL 2007: 369; TISCHLER 2008: 95:” Fohlen (tay, at yavrusu)”.
[62] Derleme Sözlüğü VIII 1975: 3008.
[63]ÜNAL 2016: 300; PUHVEL 1997: 277: “crate, hamper, basket”.
[64] Derleme Sözlüğü VI 1972: 2198.
[65] Derleme Sözlüğü VI 1972: 2927.
[66]ÜNAL 2016: 314; TISCHLER 2008: 101; KLOEKHORST 2008: 516.
[67] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3095.
[68]ÜNAL 2016: 321; TISCHLER 2008: 104.
[69] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3079.
[70]ÜNAL 2016: 316; TISCHLER 2008: 102.
[71] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3088.
[72] Derleme Sözlüğü XII 1982: 4580.
[73]ÜNAL 2016: 332; TISCHLER 2008: 108.
[74] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3107.
[75]ÜNAL 2016: 353; TISCHLER 1990: 215’de, mirmirra- “değersiz, içilebilen bir sıvı”; TISCHLER 2006: 224’de, mirmirra- “sıvı çamur, kirli su”; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 295’de, mirmirruš- “a liquiddrunkonlyextremeconditions of deprivation”
[76] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3203.
[77] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3188.
[78]ÜNAL 2016: 353; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 296: “An insectpest”.
[79] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3204.
[80]ÜNAL 2016: 354; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 306’da, “authority?” anlamı bulunmaktadır; TISCHLER 2008: 119: “Ratschlag, Empfehlung” açıklamaları yer almaktadır.
[81] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3204.
[82]ÜNAL 2016: 354; TISCHLER 2008: 119.
[83] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3165.
[84]ÜNAL 2016: 393; GÜTERBOCK-HOFFNER 1997: 107.
[85] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3393.
[86]ÜNAL 2016: 402; krş. SOYSAL 2004: 590-591; SOYSAL 2018: 171.
[87] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3464.
[88]ÜNAL 2016: 403; Soysal 2018: 171; GÜTERBOCK-HOFFNER 1997: 184, 185.
[89]ÜNAL 2016: 395.
[90] http://www.tdk.gov.tr
[91]ÜNAL 2016: 421; GÜTERBOCK-HOFFNER 1997:374’de şu anlamı bulunmaktadır: “a vesselusedtoholdsourdough”.
[92]ÜNAL 2016: 422; GÜTERBOCK-HOFFNER 1997: 376.
[93] Derleme Sözlüğü II 1965: 790.
[94] Derleme Sözlüğü IX 1977:3485.
[95]ÜNAL 2016: 424; GÜTERBOCK-HOFFNER 1997: 395-397.
[96]ÜNAL 2016: 424, 425; GÜTERBOCK-HOFFNER 1997: 397.
[97] Derleme Sözlüğü IX 1977: 3488; AKDOĞAN 2015: 2.
[98]ÜNAL 2016: 441; TİSCHLER 2004: 694’de “eine Art Schuldverpflichtung, etwa ‘Lehnsdienst'” (bir çeşit borç yükümlülüğü, ‘örn. arazi bağışı karşılığı yapılan hizmet’) anlamı yer almaktadır. GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2002: 2: “a kind of obligation, service, orpaymentduefromlandtenantstotherealowners of theland (palace, temple, community, orindividuals)”.
[99] Derleme Sözlüğü X 1978: 3734.
[100] Derleme Sözlüğü X 1978: 3742.
[101] Derleme Sözlüğü XI 1979: 4344.
[102]ÜNAL 2016: 447; GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2002: 81’de: “a leatherstrap”; TISCHLER 2008:156’da: “Lederriemen, ledernesBand”.
[103] Derleme Sözlüğü X 1978: 3740.
[104]GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2002: 107; ÜNAL 2016: 451:”bir kuş ismi”.
[105]GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2002: 110; ÜNAL 2016: 451: “bir fal kuşu”.
[106]ÜNAL 2016: 489; TISCHLER 2008: 175.
[107] Derleme Sözlüğü X 1978: 3758.
[108] Derleme Sözlüğü X 1978: 3576.
[109] Derleme Sözlüğü III 1968: 878.
[110] Derleme Sözlüğü III 1968: 910.
[111]ÜNAL 2016: 452; TISCHLER 2008: 158: “yağ içeren bir meyve, ceviz, “susam?”.
[112] Bkz. www.tdk.gov.tr ve Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü X 1978: 3741.
[113]ÜNAL 2016: 458; GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2002: 205-206.
[114]TISCHLER 2008: 161.
[115] Derleme Sözlüğü X 1978: 3742.
[116] Derleme Sözlüğü X 1978: 3744.
[117] Derleme Sözlüğü X 1978: 3746-3747.
[118]ÜNAL 2016: 458.
[119] Derleme Sözlüğü X 1978: 3733.
[120]ÜNAL 2016: 474.
[121] Derleme Sözlüğü X 1978: 3757.
[122]ÜNAL 2016: 475; TISCHLER 2006: 1041’de, “Figur, Puppe, Ersatzbild” anlamları vardır.
[123] Derleme Sözlüğü X 1978: 3760.
[124]ÜNAL 2016: 475; TISCHLER 2006: 990’da, “aşçılar tarafından ritüelde kullanılan bir alet”; TISCHLER 2008: 167’de “koyunların kurbanından sonra ve boğaların kesiminden önce odadan çıkarılan büyük bir alet” açıklaması yer almaktadır.
[125] Derleme Sözlüğü X 1978: 3760.
[126]ÜNAL 2016: 475; TISCHLER 2006: 994: Garbe, Getreidebündel (ekin demeti, deste); TISCHLER 2008: 167: “Garbe, Getreidebündel”; GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2013: 381: “sheaf, bundle(?), bunch”.
[127] Derleme Sözlüğü X 1978: 3761.
[128]ÜNAL 2016: 476; TISCHLER 2008: 168: “bir ekmeklik buğday, buğday ya da arpa çeşidi” .
[129]GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2013: 398-400; KARAUĞUZ 2006: 121.
[130] Derleme Sözlüğü 1978: 3761.
[131] Derleme Sözlüğü III 1968: 1101.
[132] Derleme Sözlüğü X 1978: 3755, 3756.
[133] Derleme Sözlüğü X 1978: 3756.
[134] Derleme Sözlüğü X 1978: 3782.
[135]ÜNAL 2016: 481; GÜTERBOCK-HOFFNER-VAN DEN HOUT 2013: 383, 384: “a secretiondueto an infection of theeyes.”; TISCHLER 2008: 171:”ein Augensekret, worunter je nachGesundheitszustandauch “Eiter” zuverstehenist.”
[136]TISCHLER 2008: 235.
[137] Derleme Sözlüğü III 1968: 889.
[138] Derleme Sözlüğü XI 1979: 4389.
[139]GÜLENSOY 2007: 234.
[140] http://www.tdk.gov.tr
[141]ÜNAL 2016: 492.
[142] Derleme Sözlüğü 1978: 3793.
[143]ÜNAL 2016: 505.
[144] Derleme Sözlüğü 1978: 3812.
[145]ÜNAL 2016: 510; TISCHLER 2008: 185’de “bakırdan bir alet” anlamı vardır.
[146] Derleme Sözlüğü IV 1969: 1351.
[147]ÜNAL 2016: 517.
[148]ÜNAL 2017: 54.
[149]ÜNAL 2016: 538; TISCHLER 2008: 199: “Zunge” (Nachbildung im Ritual); TISCHLER 1994: 380: “einGegenstand im Ritual, “wahrscheinlich ‘Zunge’ bzw. NachbildungeinerZunge”.
[150] Derleme Sözlüğü X 1978: 3940.
[151]ÜNAL 2016: 538; TISCHLER 2008: 200: GIŠtit[ “einHolzgefäß”.
[152] Derleme Sözlüğü X 1978: 3940.
[153]TISCHLER 1994: 455; ÜNAL 2016: 551.
[154] TISCHLER 1994: 462; ÜNAL 2016: 552.
[155] TISCHLER 2008: 205.
[156] Derleme Sözlüğü X 1978: 3994.
[157] Derleme Sözlüğü X 1978: 3993.
[158] Derleme Sözlüğü X 1978: 3967.
[159] Derleme Sözlüğü X 1978: 3995 .
[160] Derleme Sözlüğü IV 1969: 1604.
[161]ÜNAL 2016: 563.
[162] Derleme Sözlüğü XI 1979: 4036.
[163]ÜNAL 2016: 564.
[164] Derleme Sözlüğü V 1972: 1697.
[165]ÜNAL 2016: 600; TISCHLER 2008: 229’da zaharliti– “EinOrakelvogel”; SAKUMA 2013: 233.
[166]SAKUMA 2013: 233.
[167] Derleme Sözlüğü XI 1979: 4341.
[168] Derleme Sözlüğü XI 1979: 4344.
[169] ÜNAL 2016: 600.
[170] Derleme Sözlüğü XI 1979: 4344.
