Bu çalışma, 2019 yılında yayınladığımız “Hititçe İle “Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü”ndeki Benzer Kelimeler Üzerine” adlı makalenin[1] devamı niteliğindedir, bu nedenle makaleye “II” eklenmiş ve yeni benzer kelimelere devam edilmiştir.
Türk Dil Kurumu tarafından 12 cilt olarak yayınlanmış “Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlükleri” çok önemli kelimeleri barındırmaktadır ve bu kelimelerin Hititçe ile gerek anlam gerekse ses benzerliklerinin bulunması, bu sözlüğü daha da önemli kılmaktadır. Atatürk’ün talimatıyla 1932’de Türk Dili Tetkik Cemiyeti kuruldu. 1932 yılında, dokuz gün süren 1. Türk Dili Kurultayı İstanbul’da yapıldı ve kurultay sonrası alınan kararların uygulanmasıyla halk ağzından yeni kelime derlenmesine ağırlık verildi. Yapılan çalışmalarla 1934’e kadar, halk ağzından derlenen sözlerle ilgili fiş sayısı 130 bine ulaştı.[2] Böylece Türkçe’nin zenginleştirilmesi, söz dağarcığının belirlenmesi amacıyla halk ağzından henüz yazı diline geçmemiş kelimeler, söz varlıkları derlendi. Ayrıca eski kaynaklarda yer aldığı hâlde günümüzde kullanılmayan veya değişik biçimde dile yerleşmiş kelimelerin, söz varlıklarının metinlerden taranmasına da önem verildi. Derleme ve tarama çalışmaları sonucunda dilimize binlerce söz varlığı kazandırıldı. Elde edilen malzeme; Halk Ağzından Söz Derleme Dergisi, Tarama Dergisi, Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü ile Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler gibi kitaplarda toplandı. 1970 yılında başlatılan Tarihsel Sözlük çalışmalarında, 13. yüzyıldan bu yana Türkiye Türkçesinde kullanılan her kelimenin tarihi ortaya konulmaya çalışıldı, ancak bu çalışma geniş kapsamı dolayısıyla tamamlanamadı.[3] Önceki cümlede, Tarihsel Sözlük çalışmalarının geniş kapsamlı olmasından dolayı yarım kaldığı belirtilmektedir ve 13. yüzyıldan bu yana değil de, M.Ö. 2. binlerden başlatarak bu çalışmanın tekrar hayata geçirilmesinin elzem olduğunu vurgulamak istiyoruz. Zira aşağıda değineceğimiz Hititçe kelimelerin Derleme Sözlüklerinde yer alması bunu gerekli kılmaktadır.
Ağızların bir toplumun tarihî, kültürel yolculuğundan izler taşıdığı, aynı zamanda ölçünlü dili besleyen ana damarlardan biri olduğu bilinmektedir. Toplumun dünyaya bakış açısını, yaşamını, tepkilerini, zekâsını yansıtan ağızlarla ilgili dil unsurlarının kullanımı, millî kimliğin tesisi ve aktarımında da başrolde olduğu vurgulanmaktadır.[4]
Çorum Boğazköy’den ele geçen çivi yazılı tabletler, Anadolu’da kimlerin yaşadığını, kullandıkları dilleri ve bu dillerdeki kelimeleri bizlere ulaştırdığından onlar da paha biçilmez şaheserler olarak çoktan yerlerini almışlardır. Bu makalede, kelimelerin bir kısmının Sumerce, Akadca ve Divanü Lûgat-it Türk’te bulunanlar ile benzer olanları da ele alınmıştır. Aslında her bir kelimenin ayrı bir makale şeklinde ele alınması (BA.BA.ZA=BOZA makalesi gibi[5]) şüphesiz kelimenin kültür gezisini daha tamamlayıcı nitelikte olacaktır. “II” olarak adlandırdığımız bu çalışmada, Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü ile Hititçe’de yer alan yeni bulduğumuz benzer kelimeler şöyledir:
1) Sumerce = A.A Güç, kudret, kuvvet.[6]
Derleme Sözlüğü = ā 1. Ağa. (*Alaşehir -Mn.; -Ba.; -Gaz.; Kayalıpınar *Yıldızeli -Sv.) 2. Usta. (Karahisar *Tavas -Dz.) 3. Efendi 4. Büyük erkek kardeş, ağabey. (*Akçaşehir -Bo.; Mahzemin -Ky.) 5. Baba: Ᾱ bana kitap al. (Çalılı -Yz.; Yarasa *Haymana -Ank.).[7]
2) Sumerce = AB.BA Ata, dede, ced, ebeveyn;[8] AB.BA Arkadaş, dost, yoldaş.[9]
Sumerce = AB.BA AB.BAHI.A Atalar, dedeler, ced, ebeveyn.[10]
Akadca = ABBᾹ ABBᾹHI.A Babalar, atalar, dedeler, ebeveyn[11]
Derleme Sözlüğü = ababa (II) Ağababa, büyükbaba, dede. (*Akyazı çevresi -Sk.).[12]
Derleme Sözlüğü = aba 11. Baba (Garipköy *Tavas -Dz.;Eymir *Bozdoğan -Ay.; -Md.; *Milâs -Mğ.).[13]
Divanü Lûgat-it Türk = aba Baba (Tibet dilinde); aba Ana (Oğuzca); apa Ana (Karluk Türkmenlerince).[14]
3) NA4aku-, NA4akuš, NA4akun, NA4akur(?) Taş parçası, kaya, çakıl taşı (?), midye kabuğu (?).[15]
Derleme Sözlüğü = akur (II) [akuru] 1. Yamaçlara yapılan düz ve yan yol. (Kilimli -Zn.) [akuru]: (Aliköy *Çaycuma -Zn.; Ağlı *Küre -Ks.) 2. Düz, doğru (*Ereğli -Zn.) 3. Hayvan yemliği (-Sn.) 4. Çokluk ve yer anlamında: Orası taş akuru (çok taşlık) bir yerdir. (-Ama. köyleri)[16] aküre Taşlı tarla (*Birecik -Ur.).[17]
4) Hititçe = akuka– (isim) (Anlamı bilinmiyor).[18]
Derleme Sözlüğü = akuka Suyun duvar veya temele zarar vermesini önlemek için yapılan boru, künk. (*Ahlat -Bt.; -Vn.).[19]
5) «akkuša-/akkušša- Tuzak, kapan çukuru, av çukuru.[20]
Derleme Sözlüğü = akuşka 50×65 cm. çapında küçük pencere. (*Sarıkamış *Iğdır -Kr.).[21]
6) Hititçe = GADalalu-/alaluša– veya lalu? Bir bez, dokuma veya elbise.[22]
Derleme Sözlüğü = ala (III) [alaca (II) -1, 6 alca; -2, aleca, alıca -1, 2] 1. Sergi eşyası olarak kullanılan bir çeşit pamuklu dokuma. (Bahçeli *Bor, Hüsniye *Ulukışla, -Nğ.; -Nş.) 2. Yerlilerin el tezgahlarında dokudukları renkli pamuklu bez (Mersin köyleri -İç.) [alaca (II) -1.] Türkiye’nin hemen her yöresinde kullanılan şehirler sıralanmıştır. 3. Kareli bezden yapılmış ekmek bohçası. (*Serik köyleri -Ant.) 4. Önlük, kırmızı peştemal. (*Develi -Ky.) 5. Siyah, beyaz iplikten dokunan ve çobanlar tarafından kullanılan üstlük (Kıbrıs) 6. Keklik avında kullanılan, çeşitli renklerle boyanmış bez tuzak.[23] alaca (I) 4. Kalınca dokunmuş, kalın çizgili, kadın elbiselik kumaşı. (Dereçine *Sultandağı -Af.).[24] lalis 1. Çok ince ve sık dokunmuş bez, tülbent. (Dorla *Çumra Bolat *Hadım -Kn.) 2. İnce elek. (-Kn.).[25]
alalu = Alaca. (*Havza -Sm.) Kaynak kişi Arkeolog Neşide Gençer.
Divanü Lûgat-it Türk = al Hanlara bayrak, devlet adamlarının atlarına eğer örtüsü yapılan turuncu ipek kumaş.[26]
Tešub ve Lawazantiyalı Hebat için bayram metni olan KBo 21.34+IBoT 1.7 öy. II 12. satırda söz konusu kelime şöyle belgelenmektedir: ar-ha ar-nu-an-zi nu DHé-pát IŠ-TU GADa-la-a-lu an-da wa-aš-ša-an-zi. II 9-13. satırlarda tanrılar, şarkıcı ve müzisyenlerin içinde bulunduğu Lawazantiya’da (tertip edilen) bir tören alayı eşliğinde Aštuyara’ya nakledilir; Hebat’a “alalu” giysisi giydirilmiştir.[27]
7) Sumerce = ALIM Saygın, itibarlı, önemli; yabani sığır.[28]
Akadca = ALIMU Onur, saygınlık, yüksek rütbeli.[29]
Güncel Türkçe Sözlük = alim Bilen; âlim Bilgin.[30]
8) Hititçe = -an Onu (Sg.Akk. “tekil -i hali”) anlamındaki bağımlı (Enklitik) şahıs zamiri.[31]
Divanü Lûgat-it Türk = anı Onu, ona.[32]
Hititçe’de na-an “ve onu” anlamına gelmektedir.[33]
9) Hititçe = aradan[-…[34] (Anlamı bilinmiyor)
Derleme Sözlüğü = aradam [aradan] Karasaban demirinin eklendiği ve üstüne geçtiği ağaç parçası. (*Ahlat -Bt.;*Erciş -Vn.) [aradan] : (-Vn.)[35]
Hitit tabletinde söz konusu kelime şu şekilde yer almaktadır:[36] KBo 21.12+KBo 39.178 (x+1)[ ] le-el-[ (2′)GIŠx[37] a-r[a-da-an- (3′)A-NA GIŠx[. Görüldüğü üzere tabletteki satırların son kısımlarının kırık olması, ne yazık ki kelimenin anlamını anlaşılmaz kılıyor.
10) «aram[-…/aramana[-…[38] (Anlamı bilinmiyor)
Derleme Sözlüğü = aram 1. Fırsat, uygun zaman: Aramını bulsam babamdan para isteyeceğim. (Bozan -Es.) 2. Aralık, fasıla. (Bozan -Es.).[39]
Derleme Sözlüğü = aram aram 1. Zaman zaman, ara sıra: Bu ağrılar aram aram gelir. (Şarki Karaağaç -Isp.; Bozan -Es.; *Merzifon -Ama.; Solakuşağı*Şerefli Koçhisar -Ank.;*Silifke -İç.) 2. Yer yer: Üzüm aram aram kararıyor. (Solakuşağı*Şerefli Koçhisar -Ank.;*Silifke -İç.)[40]
Bir mahkeme protokolü olan satırlarının baş ve son kısımlarının kırık olduğundan anlaşılması zor olan KUB 40.91(+)KUB 40.87[41] arka yüz III’de şöyle yer almaktadır: (2′)]«a-ra-a[m– (3′)G]I ar-ha M[E. Ne yazık ki tabletin satırlarının hem baş hem de son kısımlarının kırık olmasından dolayı anlamı konusunda yorum yapılamamaktadır. Fakat kelimenin önündeki iki köşe çengeli (Glossenkeil), Hititçe olmadığının göstergesidir.
11) Akadca = ARGAMANNU Erguvanî, mor.[42]
Güncel Türkçe Sözlük = erguvanî Erguvan rengi.[43]
12) Hititçe = awa– Bir ünlem[44]
Derleme Sözlüğü = auvv Hayret bildirir ünlem. (Hazarzrat *Keçiborlu -Isp.).[45]
ava = Ünlem. (*Havza -Sm.) Kaynak kişi Arkeolog Neşide Gençer.
Divanü Lûgat-it Türk = awa Acımak bildiren bir edattır. Arapların “waweyla” sözleri gibidir. İnsan bir şeyden acınırsa, acı duyarsa “awa awa” der[46]; awa: üzüntü belirten bir ünlem.[47]
13) Sumerce = BIL2.GA Ata, ihtiyar, yaşlı.[48]
Derleme Sözlüğü = bilecen (I) [bilegen, bileğen, bilican, bilicen, bilici, bilūr] 2. Bilgin. (*Bergama -İz.; -Gr.; *Merzifon -Ama.; *Kilis -Gaz.; Hisarcık *Yayladağı -Hat.; -Sv.) [bilūr] : (*İspir -Ezm.).[49]
Divanü Lûgat-it Türk = bilge Bilge, hakim; akıllı, âlim.[50]
14) Akadca = BUṬNU, BUṬUMTU(M) Yabani fıstık ağacı, fıstık.[51]
Sumerce = BUDNU Sakız ağacı ya da Antep fıstığı.[52]
Derleme Sözlüğü = buttum Yabani fındık. (-Dy.), butum Yabani Antep fıstığı. (Gürge, Hiyam *Oğuzeli -Gz.).[53]
15) Sumerce = DAR Bölmek, ayırmak, taksim etmek, bitirmek, parçalamak, ayırmak, ezmek, öğütmek, bilemek, yarmak,[54] Sumerce = TAR Kesmek, ayırmak.[55]
Derleme Sözlüğü = tara (I) [tağra, tar (VIII), tare, tarha] 1. Bağ budamaya ya da ağaç kesmeye yarayan, eğri bir çeşit bıçak. (-Ay.; -Mn., *Bandırma -Ba; Ortaköy Gelibolu -Çkl.; *Sivrihisar -Es.; Hasanoğlan -Ank.; Yerkesik *Fethiye -Mğ.; -Ed.) [tağra]: (Eymir *Bozdoğan -Ay.; Aşağı Kayı *Tosya -Ks.; -Rz.; *Bodrum -Mğ.; Kumbağ -Tk.) [tar (VIII)] : (-Brs.) [tare]: (Turgut *Yatağan -Mğ.) [tarha] (Yayladağ *Antakya -Hat.) 2. Ağaç kökü çıkarmaya yarayan bir araç (-Tk.);[56] tara Odun keskisi, satır. (-Uş.; *Gediz -Kü.).[57]
Divanü Lûgat-it Türk = tar- (askeri veya bir şeyi) dağıtmak, (iki şeyi) ayırmak.[58]
Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü = <*tar- Serpmek, saçmak.[59]
16) Sumerce = DARA4 , Akadca = DĀMUM, IZHUM, NĒBETTUM Karanlık, kırmızı, kırmızı olmak, kahverengi, kahverengi olmak, kan.[60]
Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü = tarlan (Kzk.) “Beyaz, kırmızı, sarı ya da siyah benekli at rengi”. <Moğ. tar-lan: renkli, siyah alacalı.[61]
17) Sumerce = DI Hareket etmek, gitmek.[62]
Derleme Sözlüğü = Di (I) -1. Haydi. (-Ezc.; Hasanoğlan -Ank.);[63] Di di İsteklendirme ünlemi, haydi. (*Bor -Nğ.).[64]
Tarama Sözlüğü II = Di Haydi, haydin, haydin bakalım.[65]
18) Hititçe = eku-/aku– İçmek.[66]
Derleme Sözlüğü = aka (I) Akarsu. (-Ba.); akar (I) Çağlayan. (Akbaş Meyvabükü *Güdül -Ank.);[67]
eküge Su yollarının bölünme yeri. (-Vn.).[68]
Divanü Lûgat-it Türk = ak Akmak.[69]
19) Hititçe = ep-/ep(p)-/ap(p)- Tutmak, kavramak, el atmak, ele geçirmek, almak, yakalamak, esir almak, tutuklamak.[70]
Derleme Sözlüğü = ebermek (I) [epermek (II) 1. Getirmek, vermek. [epermek (II)]: (*Seydişehir -Kn.) 2. Almak. (-Ba. ve çevresi; *Karacabey -Brs.);[71] aparmak Götürmek. (Batıoğuz, Bayraktutan *Iğdır -Kr.);[72] aparmak, aparmah, apartmak Alıp götürmek, getirmek, almak, tutmak, kaldırmak. (Türkiye’nin hemen bütün illerinde derlendiği görülüyor).[73]
20) Hititçe = GIŠhahhal-/hahalant– Çalı çırpı, çalılık, fundalık, yeşillik, maki veya bir alet?;[74] hahhallant- (hahhal‘ın facultative şekli) Çalı çırpı, çalılık, fundalık, makilik.[75]
Derleme Sözlüğü = hahali Fındık, fasülye gibi kabuklu bitki taneleri. (Limanköy *Çayeli -Rz.).[76]
21) Hititçe = DUGhaktu[… Bir kap.[77]
Derleme Sözlüğü = hakuta Taş, tuğla ya da çamurdan yapılmış ocak, maltız. (-Sm.; Ersis *Yusufeli -Ar.; Pınarbaşı *Erkilet -Ky.).[78]
22) «halapuwant-, «hallapuwanza– Bir arazi şekli veya yapısı.[79]
Derleme Sözlüğü = halapa (I) Yontulmamış büyük ve küçük kefeki taşları. (-Krş.; -Nş.; *Bünyan -Ky.; -Nğ. ve köyleri; Gökbez, Karakuyu -Ada.; *Mersin köyleri; -İç.) halapa (II) Çok kalın ve uzun tahta, kalas. (-Krş.; Afşar aşireti; Pazarören *Pınarbaşı -Ky.) halapa (III) Üç ile sekiz kilo arasında ağırlığı olan tuz ya da buz parçası. (-Krş.);[80] halapa Taş duvarlardaki küçük çukurları, gedikleri doldurmakta kullanılan taş parçaları. (Bozdoğan Kesmeburun *Osmaniye -Ad.).[81]
Kurunta ile IV. Tuthaliya arasında yapılan sınır antlaşmasına ait olan Bo 86/299 (bronz tablet) I 29. satırda «hallapuwanza– şöyle yer almaktadır: Huwatnuwanta dağı nüfuz sahasından itibaren «hallapuwanza– sınır(dır).[82]
23) Hititçe = hallašša- (isim, anlamı bilinmiyor).[83]
Derleme Sözlüğü = halaşa (I) 1. Haşarı, edepsiz. (*Ödemiş -İz.; *Gölpazarı -Bil.; -Es. köyleri; Kapıköy *Ardanuç -Ar.; *Hasanoğlan -Ank.; -Ed.; Şumnu, Bulgaristan) 2. Uyuşuk, kuvvetsiz. (*Seydişehir -Kn.) 3. Söz getirip götüren. (-Ank.) (II) İşe yaramayan at. (*Susurluk -Ba.).[84]
Bütün Koruyucu Tanrılar için yapılan bayram törenini anlatan KUB 2.1 II’de şöyle geçmektedir: (27)[Labar]na’nın hallašša-‘sının Koruyucu Tanrısına,[85] …
24) Hititçe = GIŠhappa– Bir çeşit dokuma.[86]
Derleme Sözlüğü = hapa (I) Çul. (Kayı -Isp.)[87]; haba (I) Yünden örülmüş ceket. (Aşağı Yaylabel -Isp.), (II) Kilim. (-Af.)[88]; aba (II) 1. Çoban, deveci ve göçebelerin giydiği uzun, yakasız üstlük, kepenek. 2. Beyaz yünden dokunan bir çeşit kilim.[89]
25) Hititçe = haš-/haša-, Sumerce SAHAR, ŠE+NAGA Kül; (küle yağ karıştırılarak elde edilen) temizlik maddesi, deterjan, sabun, alkalik bitki.[90]
Hititçe = hašša-, Sumerce = GUNNI Ocak, mangal, ateş yeri, eritme fırını.[91]
Derleme Sözlüğü = haşa (II) Küllü su ile yıkanmış çamaşır. (*Fatsa -Or.; Kayadibi Alınyomabalâ -Gr.).[92]
26)Hititçe = hazzila-/hazila-; Akadca = HAZZILU krş. UPNI Bir katı malzeme ölçü birimi, avuç dolusu.[93]
Akadca = UPNI/UPNU Avuç dolusu.[94]
Derleme Sözlüğü = hazele Ele avuca sığmayan, yaramaz çocuk. (Afşar aşireti, Pazarören *Pınarbaşı -Ky.; Çakallı -Ada.).[95]
27) Hititçe = hila-/hela– Avlu, ağıl, (ay) hale.[96]
Hititçe = hilai– (Ay ve güneş) halesi olmak, çıkıntısı, boynuzu olmak.[97]
Derleme Sözlüğü = hel 1. Gelin süsü, gelin teli (İlyas *Keçiborlu -Isp.; -To.) 2. Yaldız (-Brd.).[98]
Almanca = hell Parlak, ışıklı, aydın.[99]
28) Hititçe = kaka-/kaki-/gaga–, Sumerce = KAxUD Diş.[100]
Derleme Sözlüğü = kak (VII) Dilim, parça, diş (-Bursa; Taraklı *Geyve, *Akyazı -Sakarya; *Düzce -Bolu; Karabüzey *Araç -Kastamonu; *Kurşunlu -Çankırı; *Bozkır -Konya).[101]
29) Hititçe = GIŠkalmi-/kalmišana-/kalmeššana-/kalmešana-/kalmiššani- Odun, dal, gökte yanmakta olan bir cisim; meteor, yıldırım demeti.[102]
Derleme Sözlüğü = kalmi Domates. (-Ba.; -Kü.).[103]
Sumerce = ÚBURU2 Domates fidanına benzer bir bitki türü.[104]
Hititçe kullanımında da GIŠ “bitki ve ahşaptan nesnelerin önüne gelen belirleyici” ile yer alması ve Derleme Sözlüğündeki “domates” anlamının da bitkiyle ilgili olması açısından önem taşımaktadır.
30) Hititçe = kammarašniya-/katmarašniya-/katmarašiniya- Kirletmek, lekelemek, pisletmek.[105]
Hititçe = kamarš-/kammarš-/kammaršiya-/gamarš-/katmarš- Tuvalete gitmek, büyük abdest yapmak, sıçmak, pislemek; gamaršuwant- Sidik kesesi; dışkı.[106]
Derleme Sözlüğü = kamarlı Kirli. (Bahçebaşı *Turhal -To.).[107]
31) Hititçe = kappiša- Porsiyon, hisse, pay.[108]
Derleme Sözlüğü = kapis (II) Değirmencinin öğütme payı olarak aldığı un. (*Maçka -Tr.).[109]
32) Sumerce = KUR Ülke, toprak, arazi, dağ; KUR.URU Kentin toprakları.[110]
Divanü Lûgat-it Türk = kur Kuru (Oğuzca).[111]
Derleme Sözlüğü = kur (II) Sert, kuru toprak. (-Gz.).[112]
33) Akadca = KŪTU/KUTTATI Bir kâse.[113]
Derleme Sözlüğü = kutla (I) [kutu (II)] 1. On iki okkalık, ağaçtan yapılmış tahıl ölçeği, şinik. (Ulucak *Menemen -İz.; Bakırköy *Gelibolu -Çkl.; Safraköyü *Bakırköy -İst.; Malkoç -Ed.) 2. Yarım kile. (Mustafa Kemal Paşa -Brs.) [2. kutu] : (*Gülnar -İç.;-Kıbrıs) 2. 20 okkalık ölçü kabı. (Kılış -İz.)[114]
Türk Dil Kurumu Güncel Sözlükte ise kutu kelimesine, “Rumca” diye not düşüldükten sonra anlamı şöyle verilmiştir:[115] 1. İnce tahta, mukavva, teneke, plastik vb.nden yapılmış, genellikle kapaklı kap. 2. Bu kabın alabildiği miktarda olan.
34) Hititçe = lala Lalanda dilinde konuşmak veya la– “çözmek”in ikilemesi.[116]
Hititçe = lala-/lalan-, Sumerce = EME, dil, dil modeli, konuşma, zararlı konuşma, kötü söz, dedikodu, (bıçak veya kılıcın) dili; metal külçe, metal kütüğü.[117]
Derleme Sözlüğü = lalak [lağlağı, lahmi (I) -3, lala (I) -1, lalas -1, lalaş, lālaş -2, lalık -2, lalikka, lavlak, lehlük] 1. Çok konuşan, geveze (Cemele -Krş) [lağlağı]: (*Iğdır -Kr.) 2. Aptal. (-Sm.) 3. [lahmi (I) -3]: (-Rz.) [lala (I) -1]: (Hamidiye, Gündoğdu -Rz.) [lalas -1]: (-Tr. ve çevresi) [lalaş, lālaş -2]: (*Ladik, *Havza -Sm.) [lalık -2]: (*Gemerek -Sv.) [lalikka]: (*Çıldır -Kr.) [lavlak]: (-Gm.) [lehlük]: (*Lice -Dy.) 3. Güzel konuşmayı beceremeyen. (Çepni *Gemerek -Sv.).[118]
laglag etme = Çok konuşma. (*Havza -Sm.) Kaynak kişi Arkeolog Neşide Gençer.
35) Hititçe = lalini- (isim) Anlamı bilinmiyor.[119]
Derleme Sözlüğü = lālin [lalın] Takunya. (*Emirdağ-Af.; Karamanlı *Tefenni -Brd.; *Bor -Nğ.) [lalın]: (Sofular *Eğridir -Isp.; Honaz *Tavas -Dz.).[120]
lalin = Takunya. (*Havza -Sm.) Kaynak kişi Arkeolog Neşide Gençer.
Bir envanter metni olan KUB 42.64 ay. 6′. satırda kelime şöyle geçmektedir: I ka-lu-up-pa-aš-ši-iš GUŠKIN NA4 I la-li-ni [x t]a-ša(?)-ri-an-z[a …][121] Tercüme: Bir kaluppa- giysisine ait altın(dan iğne) ve taş, bir lalini-[ gerisi kırık.
36) Hititçe = GIŠlulai[-../lulaišša (isim n.) Bir ağaç veya ağaçtan bir nesne.[122]
Derleme Sözlüğü = lula 2. Değirmenlerde suyun az olduğu zaman, su düzeyini yükseltmek için oluğun en dar yerine konulan ağaç halka. (-Brs.); lula 1. Pipo. (Fili *Biga -Çkl.).[123]
Derleme Sözlüğü = lüla İki ağaç borunun birbirine geçmesini sağlayan, borunun birindeki çıkıntı. (Yavuz *Şavşat -Artvin)[124]
Hattuša’dan ele geçen tabletlerde kelimelerin anlamlarının bilinememesi, genellikle baş ve son kısımları kırık satırlarda belgeleniyor olmasından kaynaklanmaktadır. Bu kelimenin belgelendiği satırlar da ne yazık ki kırıktır: KBo 20.8 ay. (12, 13′)GIŠlu-u-la[-[125]; KBo 14.23 (2)GIŠlu-la-a-i[-; KBo 13.100 (7)[GI]Šlu-u-la-iš-ša-ma-aš-ši-x[.[126]
37) Hititçe = GAL/BIBRUlulayama-/lullayama– krş. Lullayama tanrı ismiyle. Kap veya içki çubuğu.[127]
Derleme Sözlüğü = lüle (I) [lülle (I) 1, 2] 1. Su akan musluksuz boru. (-Ama.; -Sv.) [lülle (I) -1]: (*Erciş -Vn.) 2. [lüllük (I) -3] 3. Tüfek ya da çiftenin namlusu. (İrişli, Bayburt; *Sarıkamış, *Selim- Kr.;*Pütürge -Ml.; -Ur.) [lülle (I) -2]: (*Erciş -Vn.) 4. Demirci körüğünün borusu. (-Ama.)5. Kağıdın boru gibi sarılmış durumu. (-Mr.);lülü(III) Çark işi olmayıp elle yapılan küçük su kabı. (-Nğ.);lülük (I) [lüle -2, lüllük (I) -1, 2; lülüyh] 1. Musluk. (-Sm.; -Gm.; -Ezm. çevresi; -Ezc.; -El.; *Siverek -Ur.) [lüllük (1) -2]: (-Ezm.; -Ur.) 2. İnce boru. (*Çivril -Dz.) 3. Çaydanlık ve demliğin ağzı, ibriğin emziği. (Uluşiran *Şiran -Gm.; -Kr.; *Ağın -El.) [lüle -2]: (-Ank.) [lüllük (I) -1]: (*Erciş -Vn.) [lülüyh]: (İrişli, Bayburt *Sarıkamış, *Selim -Kr.).[128]
lüle = İçi boş su akıtacak metal boru. (*Havza -Sm.) Kaynak kişi Arkeolog Neşide Gençer.
Rüya ve adak konulu metinlerden olan KUB 56.24 IV 9. satırda şöyle belgelenmektedir: (9)[ ]x-at x x x BI-IB-RU lu-ul-la-i-ya-ma-aš KÙ[.BABBAR[129] Tercüme: (9)[ ]x-at x x x gü[müş](ten) geyik şeklinde içki kabı[. Ay bayramına ait VSNF 12.28(+)[130] ay. IV’de yer almaktadır: (8′)[LU]GAL-uš GUB-aš DUTU URUA-ri-in-na(9′)[DINGIRME]Š–ya IŠ-TU GAL lu-la-ya-ma-az(10′)[I?]-ŠU e-ku-zi. Tercüme: (8′)[ [K]ral, Arinna’nın Güneş Tanrıçasını ayakta ve [Tanrılar] geyik biçimli kap(tan) (bardaktan) [bir?] defa içer. Alp 1993: 125 d.not 158’de, “GAL lu-la-ya-ma-az“da hayvan şeklinde bir kabın söz konusu olduğunu, KUB 56.24 IV 9’da geçen “BI-IB-RU lu-ul-la-i-ya-ma-aš” ifadesinin gösterdiğini ve lulayama– kelimesinin Sumerce LU.LIM “geyik”ten alındığını, DLullayama‘nın da geyik Tanrısı olduğunu belirtmektedir. Geyiğin Akadcası lulīmu(m)’dur ve Alp’in bu yorumu, geyik şeklindeki boynuzlu içki kabı ile Sumerce-Akadca’sına dayanmaktadır[131] (Bkz. Resim 1).
38) Hititçe = luli-/luliya-, Sumerce TÚL Kaynak, pınar, su gözü, su birikintisi, havuz, ölet, baraj; fıçı, küp, küvet, leğen.[132]
Derleme Sözlüğü = lülü (III) Çark işi olmayıp elle yapılan su kabı. (-Nğ.);lülük (I) [lüle -2, lüllük (I) -1, 2; lülüyh] 1. Musluk. (-Sm.; -Gm.; -Ezm. çevresi; -Ezc.; -El.; *Siverek, -Ur.) [lüllük (I) -2]: (-Ezm.; -Ur.) 2. İnce boru. (*Çivril -Dz.) 3. Çaydanlık ve demliğin ağzı, ibriğin emziği. (Uluşiran*Şiran -Gm.; -Kr.; *Ağın, -El.) [lüle -2]: (-Ank.) [lüllük (I) -1]: (*Erciş -Vn.) [lülüyh]: (İrişli, Bayburt; *Sarıkamış *Selim -Kr.).[133]
Farsça = līlū Göl[134]; Farsça = lüle Emzik.[135]
39) Akadca = MAMMAN, MAMMA(M) Bir kimse, biri, her kim.[136]
Derleme Sözlüğü = mama (I) Baş (-Çr.).[137] Baş kelimesinin Tarama Sözlüğü I 2019: 414’de şu anlamı bulunmaktadır: ” (İnsan ve hayvan sayımında) Tane”.
40) Luwice = «manna /«mannan– Anlamı bilinmiyor.[138]
Hititçe = mannai– Sepet veya kutuyla ilgili bir deyim.[139]
Derleme Sözlüğü = mana (I) Ağaç kazık. (*Şavşat köyleri -Ar.) mana (II) Tohumluk hıyar. (*Yalvaç -Isp.; *Ermenek -Kn.) mana (III) Zaman. (Kumarlar *Bayramiç -Çkl.).[140] mana [manelik] 1. Tohum. (Fariske *Ermenek -Konya) 2. Tohumluk hıyar. (Gezende *Gülnar -İç) [manelik]: (*Mersin -İç.).[141]
witaššiyaš– festivaline ait KUB 27.52(+)IBoT 3.72’de manna– bir takım gıda maddeleri ile birlikte şu şekilde yer almaktadır: 5′ [… GIŠGEŠTI]N È.A «ma-an-na-an pár-hu-u[-e-na– …]. Bu metnin kırık olmasından dolayı anlamı manna-‘nın anlamı belirsiz kalmaktadır. parhuena-‘nın ise “bir çeşit tahıl, tatlı bir içki, nektar” anlamları bulunmaktadır.[142]
KAYNAKÇA
AKDOĞAN 2009: R.Akdoğan, “Yapı-Adak Çivisi Biçiminde Brons Tanrı-Tanrıça Çifti”, KUBABA- Arkeoloji- Sanat Tarihi-Tarih Dergisi 13, 27-36.
AKDOĞAN-ERSOY 2014: R.Akdoğan-A.Ersoy, “Kahramanmaraş Müzesinde Bulunan Yapı-Adak Çivilerinin Işığında Mama Şehrinin Lokalizasyonu”, Eighth International Kongress of Hittitology, Warsaw 5-9 September 2011, (eds.P.Taracha-M.Capelus), Warsaw.
AKDOĞAN 2019a: R.Akdoğan, “URULa(hu)wazantiya “La(hu)wazantiya Şehri””, 9. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri Çorum 08-14 Eylül 2014, I. cilt, Çorum Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları/2019, Çorum, 1-48.
AKDOĞAN 2019b: R.Akdoğan, “Dini İçerikli Yeni Hitit Tablet Parçaları”, Belleten, cilt 83, sayı 296, 1-23.
AKDOĞAN 2020: “SUMERCE BA.BA.ZA (=BOZA) Kelimesi Hakkında”, KUBABA Arkeoloji-Sanat Tarihi-Tarih Dergisi, sayı 29, 7-35.
AKDOĞAN-ŞİMŞEK 2019: R.Akdoğan-Ö.Şimşek, “Hititçe ile “Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü”ndeki Benzer Kelimeler Üzerine”, KUBABA Arkeoloji-Sanat Tarihi-Tarih Dergisi, sayı 28, 15-26.
ALP 1991: S.Alp, Hethitische Briefe aus Maşat-Höyük, Türk Tarih Kurumu Yayınları VI/35, Ankara.
ALP 1993: S.Alp, Beiträge zur Erforschung des hethitischen Tempels, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları VI. dizi, Sa. 23a, Ankara.
AR 1944: M.Selçuk Ar, “Çivi Yazılı Kaynaklara Göre Türkçe-Etice-Hurrice Arasındaki Bağlar Üzerinde Yeni Araştırmalar”, Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 2/4, 633-639.
ATALAY 2018: Kâşgarlı Mahmud Divanü Lûgat-it Türk (Çeviri) (Cilt I-II-III), Türk Dil Kurumu Yayınları: 521-522-523, Ankara.
AYDIN 2013: N.Aydın, Büyük Sümerce Sözlük, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları; 1095, Ankara.
BAWANYPECK 2005: D.Bawanypeck, Die Rituale der Auguren, Texte der Hethiter 25, Heidelberg.
BLACK-GEORGE-POSTGATE 2000: J.Black-A.George-N.Postgate, A Concise Dictionary of Akadian, SANTAG Arbeiten und Untersuchungen zur Keilschriftkunde, Eds. K.Hecker-W.Sommerfeld, Wiesbaden.
ÇİÇEKLİ 1970: Ali Çiçekli, Kaşgarlı Mahmut, Divan ü Lugat-it Türk, May Yayınları, İstanbul.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1963: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt I, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1965: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt II, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1968: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt III, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1969: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt IV, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1972:Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt V, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1972:Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt VI, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1974: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt VII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1975: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt VIII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1977: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt IX, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1978: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt X, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1979: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt XI, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara
DERLEME SÖZLÜĞÜ 1982: Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü cilt XII, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
DİNÇ 2014: Ahmet Dinç, Türkçe’nin Kayıp Kelimeleri, Litera Yayıncılık, İstanbul.
ELMALI 2017: M. Elmalı, Eski Uygurca Dil Bilgisi Terimleri, vibakti-samaz, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 1247, Ankara.
ERCİLASUN-AKKOYUNLU 2018: A.B.Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 1120, Ankara.
ERGİN 2011: M.Ergin, Orhun Abideleri, Boğaziçi Yayınları no: 95, İstanbul.
FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1984: J.Friedrich-A.Kammenhuber, Hethitisches Wörterbuch, Band I: A, Heidelberg.
FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1988: J.Friedrich-A.Kammenhuber, Hethitisches Wörterbuch, Band II: E, Lieferung 9-10, Heidelberg.
FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1991: J.Friedrich-A.Kammenhuber, Hethitisches Wörterbuch, Band III: H, Lieferung 11, Heidelberg.
GRODDEK 2004: D.Groddek, Hethitische Texte in Transkription, KBo 39, Dresdner Beiträge zur Hethitologie 11, Dresden.
GRODDEK 2006: D.Groddek, Hethitische Texte in Transkription, KUB 60, Dresdner Beiträge zur Hethitologie 20, Wiesbaden.
GRODDEK 2007: D.Groddek, Hethitische Texte in Transkription, IBoT 4, Dresdner Beiträge zur Hethitologie 23, Wiesbaden.
GRODDEK 2009: D.Groddek, Hethitische Texte in Transkription, KUB 2, Dresdner Beiträge zur Hethitologie 30, Wiesbaden.
GRODDEK 2011: D.Groddek, Hethitische Texte in Transkription, KBo 47, Dresdner Beiträge zur Hethitologie 33, Wiesbaden.
GÜLENSOY 2007: T.Gülensoy, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözlüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Etimolojik Sözlük Denemesi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları: 911, Ankara.
GÜTERBOCK-HOFFNER 1989:H.G.Güterbock-H.A.Hoffner,The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, Volume L-N, Chicago.
GÜTERBOCK-HOFFNER 1997: H.G.Güterbock-H.A.Hoffner, The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, Volume P, Chicago.
GÜTERBOCK-HOFFNER-HOUT 2005: H.G.Güterbock-H.A.Hoffner, P.J.van den Hout, The Hittite Dictionary of the Oriental Institute of the University of Chicago, Volume Š, Fascicle 2, Chicago.
HOFFNER 2009: H.A.Jr. Hoffner, Letters from the Hittite Kingdom, Society of Biblical Literature, Writings from the Ancient World 15, Atlanta.
KABAAĞAÇ-ALOVA 1995: Sina Kabaağaç-Erdal Alova, Latince Türkçe Sözlük, Sosyal Yayınlar, İstanbul.
KARAUĞUZ 2002: G.Karauğuz, Hitit Devletinin Siyasi Antlaşma Metinleri, Çizgi Kitabevi, Konya.
KLOEKHORST 2008: A.Kloekhorst, Etymological Dictionary of the Hittite Inherited Lexicon, Leiden Indo-European Etymological Dictionary Series 5, Leiden-Boston.
KOŠAK 1982: S.Košak, Hittite Inventory Texts (CTH 241-250), Texte der Hethiter 10, Heidelberg.
KOŞAY 1957: H.Z. Koşay, “Dil Mukayeselerine Göre Basklarla Türklerin Temasları Göç Yolları ve Zamanı Hakkında”, Belleten 21/84, 521- 560.
McMAHON 1991: G. McMahon, The Hittite State Cult of the Tutelary Deities, Assyriological Studies 25, (ed. T.A Holland), Chicago-Illinois.
NEU 1980: E.Neu, Althethitische Ritualtexte in Umschrift, Studien zu den Boğazköy-Texten 25, Wiesbaden.
OTTEN 1988: H. Otten, Die Bronzetafel aus Boğazköy, Studien zu den Boğazköy-Texten, Beiheft 1, Wiesbaden.
PUHVEL 1984: J.Puhvel, Hittite Etymological Dictionary, Vol. 1, 2, Trends in Linguistics Documentation 1, Berlin-New York.
PUHVEL 1991: J.Puhvel, Hittite Etymological Dictionary, Vol. 3, Trends in Linguistics Documentation 5, Berlin-New York.
PUHVEL 1997: J.Puhvel, Hittite Etymological Dictionary, Vol. 4, Trends in Linguistics Documentation 14, Berlin-New York.
PUHVEL 2013: J.Puhvel, Hittite Etymological Dictionary, Vol. 9, Trends in Linguistics Documentation 32, Berlin-New York.
RÜSTER-NEU 1989: C.Rüster-E.Neu, Hethitisches Zeichenlexikon, Studien zu den Boğazköy-Texten Beiheft 2, Wiesbaden.
de ROOS 2007: J. de Roos, Hittite Votive Texts, Publications de l’Institut Historique et Archéologique Néerlandais à Stamboul 109. Leiden: Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten, Istanbul.
SIEGELOVÁ 1986: J.Siegelová, Hethitische Verwaltungspraxis im Lichte der Wirtschafts- und Inventardokumente, Praze.
SOYSAL 2010: O.Soysal, “Eski Anadolu Toponomi’sinde Değişik Yorumlara Açık Bir Yapım Öğesi Hakkında: Hititçe –aš+hapa “ … nehir(i)” ya da Hattice š(a)hap “tanrı”?”, VII. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri, Çorum 25-31 Ağustos 2008, 783-791.
ŞİMŞEK 2007: Özcan Şimşek, “Çeşitli Yollarla Akadca’dan Türkçeye Geçen Kelimeler”, Anadolu Medeniyetleri Müzesi 2006 Yıllığı, Ankara, 179-308.
ŞUKÛN 1984: Ziya Şukûn, Farsça-Türkçe Lûgat, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
von SODEN 1985: W. von Soden, Akkadisches Handwörterbuch, Band I, A-L, Wiesbaden.
TAN 2019: N. Tan, “1932’de 2012’ye Türk Dil Kurumu”, Türk Dili, 39-57.
TARAMA SÖZLÜĞÜ IV 2019: Tarama Sözlüğü IV, XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla (hazırlayanlar Ö.A.Aksoy-D.Dilçin), Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, 212/IV, Ankara.
TAYMAS 1940-1942: A.B. Taymas, “Divanü Lûgati‟t Türk Tercümesi”, İstanbul Üniversitesi Türkiyat Mecmuası, Cilt 7-8, 212-252.
TISCHLER 1983: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar, Innsbrucker Beiträge zur Spracwissenschaft, Teil I, Innsbruck.
TISCHLER 1990: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar,Innsbrucker Beiträge zur Spracwissenschaft, Band 20, Lieferungen 5, 6, Innsbruck.
TISCHLER 1991a: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar, Innsbrucker Beiträge zur Spracwissenschaft :20, Teil II, Lieferung 7, Innsbruck.
TISCHLER 1991b: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar, Innsbrucker Beiträge zur Spracwissenschaft: 20, Teil III, Lieferung 7, Innsbruck.
TISCHLER 1993: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar, Innsbrucker Beiträge zur Spracwissenschaft: 20, Teil III, Lieferung 9, Innsbruck.
TISCHLER 1994: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar, Innsbrucker Beiträge zur Spracwissenschaft: 20, Teil III, Lieferung 10, Innsbruck.
TISCHLER 2001: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar, Innsbrucker Beiträge zur Spracwissenschaft: 20, Teil II, Lieferung 11/12, Innsbruck.
TISCHLER 2004: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar, Innsbrucker Beiträge zur Spracwissenschaft, Teil II/2, Lieferung 13, Innsbruck.
TISCHLER 2008: J. Tischler, Hethitisches Handwörterbuch, Mit dem Wortschatz der Nachbarsprachen, Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft 128, Innsbruck.
TISCHLER 2016a: J.Tischler, Hethitisches Etymologisches Glossar, Innsbrucker Beiträge zur Sprachwissenschaft, Band 20, Teil IV, Lieferung 16, Innsbruck.
TISCHLER 2016b: J.Tischler, Hethitische Texte in Transkription, KUB 56, Dresdner Beiträge zur Hethitologie 49, Wiesbaden.
TRABAZO-GRODDEK 2005: J.V.Garcia Trabazo-D.Groddek, Hethitische Texte in Transkription KUB 58, Dresdner Beiträge zur Hethitologie 18, Wiesbaden.
TUNA 1997: O.Nedim Tuna, Sümer ve Türk Dillerinin Târihî İlgisi ile Türk Dili’nin Yaşı Meselesi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları: 561, Ankara.
USEEV 2019: Nurdin Useev, “Tarihî ve Çağdaş Türk Lehçelerindeki Or Kökü ve Kan Kelimelerinden Hareketle Orhan / Or Han Kişi Adı”, Uluslararası Orhan Gazi ve Kocaeli Tarihi-Kültürü Sempozyumu-V, 9-10-11 Mart 2018, (eds. H.Selvi, İ.Şirin, M.B.Çelik, A.Yeşildal, R.Narin), Kocaeli Büyükşehir Belediyesi, Kültür ve Sosyal İşler Dairesi Başkanlığı Yayınları No:47, Kocaeli, 241-244.
UZUN 2017: M.UZUN, “Dil Seferberliği Kapsamında Birinci Derleme Çalışması: Rize Örneği”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi 22, 109-138.
ÜNAL 2016: A.Ünal, Hititçe-Türkçe, Türkçe-Hititçe Büyük Sözlük, Hattice, Hurrice, Hiyeroglif Luvicesi, Çivi Yazısı Luvicesi ve Palaca Sözcük Listeleriyle Birlikte; Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
ÜNAL 2019: A.Ünal, Hititçe Dilbilgisi, Çivi Yazısı İşaret Listesi ve Çok Sayıda Okuma Parçalarıyla Birlikte, Bilgin Kültür Sanat Yayınları, Ankara.
VÁSÁRY 2012: I. Vásáry, “Çöp ve Türevleri: Bir Türkçe Kelime Ailesi ve Onun Macarcadaki Yansımaları”, Çev. Y. Çürük, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 19/1, 119-140.
WERNER 1967: R.Werner, Hethitische Gerichtsprotokolle, Studien zu den Boğazköy-Texten 4, Wiesbaden.
Elektronik Kaynaklar
Fuscagni (ed.) hethiter.net/:CTH424.2 (2016sqq.) (27.06.2021)
Fuscagni(ed.), hethiter.net/:CTH 457.7.1 (2011sqq.) (17.07.2021)
Görke (ed.), hethiter.net/:CTH 413.1(2006sqq.) (01.07.2021)
https://tr.glosbe.com/de/tr/hell (17.06.2021)
http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (13.06.2021)
https://sozluk.gov.tr (13.06.2021)
https://tureng.com/tr/turkce-ingilizce (12.07.2021)
https://tr.langenscheidt.com/almanca-turkce (16.07.2021)
Resim 1: Eski Hitit Çağına ait geyik şeklinde içki kabı (S.Alp, Hititlerde Şarkı, Müzik ve Dans, s. 87, 1999).
Okura not: Okura not: Bu makale KUBABA Dergisi‘nin 28. Sayısında 17 Haziran 2019 tarihinde yayınlanmıştır.
* Prof.Dr. Rukiye Akdoğan, Çukurova Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bölümü, Balcalı Adana, rkyakdogan@gmail.com
[1] AKDOĞAN-ŞİMŞEK 2019: 15-26.
[2] TAN 2019: 38, 39.
[3] TAN 2019: 42.
[4] UZUN 2017: 109, 110.
[5] AKDOĞAN 2020: 7-35.
[6] ÜNAL 2016: 46; AYDIN 2013: 52.
[7] DERLEME SÖZLÜĞÜ 1963: 1.
[8] ÜNAL 2016: 47; TISCHLER 2008: 237; http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (12.07.2021).
[9] ÜNAL 2016: 47.
[10] ÜNAL 2016: 48.
[11] ÜNAL 2016: 48.
[12] Derleme Sözlüğü 1963: 5.
[13] Derleme Sözlüğü 1963: 4.
[14] ATALAY 2018: 1, 30.
[15] ÜNAL 2016: 52; FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1984: 53; PUHVEL 1984: 24.
[16] Derleme Sözlüğü 1993: 164.
[17] Derleme Sözlüğü 1993: 164.
[18] ÜNAL 2016: 52.
[19] Derleme Sözlüğü 1993: 164.
[20] ÜNAL 2016: 52; FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1984: 53; TISCHLER 1983: 12.
[21] Derleme Sözlüğü 1993: 164.
[22] ÜNAL 2016: 53; FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1984: 55.
[23] Derleme Sözlüğü 1993: 169-170.
[24] Derleme Sözlüğü 1982: 4413.
[25] Derleme Sözlüğü 1977: 3061.
[26] ATALAY 2018: 17.
[27] AKDOĞAN 2019a: 10.
[28] AYDIN 2013: 71; http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (15.05.2021)
[29] BLACK-GEORGE-POSTGATE 2000: 12.
[30] https://sozluk.gov.tr (25.07.2021)
[31] ÜNAL 2019: 162.
[32] ATALAY 2018: 27
[33] TISCHLER 1991a: 245.
[34] ÜNAL 2016: 76.
[35] Derleme Sözlüğü 1963: 293.
[36] Transkripsiyon için bkz. GRODDEK 2004: 230.
[37] GRODDEK 2004: 297 d.not 1’de, bu işaretin ya PÈŠ ya da TUKUL olması gerekir diye not düşmüştür. Sumerce olan GIŠPÈŠ “incir, (ağacı)”, GIŠTUKUL ise “alet, silah; bir fal türü; timar hizmeti” anlamlarındadır.
[38] ÜNAL 2016: 75.
[39] Derleme Sözlüğü : 297.
[40] Derleme Sözlüğü: 297.
[41] WERNER 1967: 30.
[42] BLACK-GEORGE-POSTGATE 2000: 23.
[43] https://sozluk.gov.tr (07.07.2021)
[44] ÜNAL 2016: 98.
[45] Derleme Sözlüğü 1993: 374.
[46] ATALAY 2018: 89.
[47] ERCİLASUN-AKKOYUNLU 2018: 564.
[48] AYDIN 2013: 1393; http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (23.07.2021)
[49] Derleme Sözlüğü 1965: 691.
[50] ATALAY 2018: 92.
[51] BLACK-GEORGE-POSTGATE 2000: 51.
[52] AYDIN 2013: 122; http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html
[53] Derleme Sözlüğü 1965: 806.
[54] AYDIN 2013: 138; http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (11.07.2021).
[55] ÜNAL 2016: 517.
[56] Derleme Sözlüğü 1978: 3830.
[57] Derleme Sözlüğü 1982: 4739.
[58] ERCİLASUN-AKKOYUNLU 2018: 855-856.
[59] GÜLENSOY 2007: 860.
[60] AYDIN 2013: 139.
[61] GÜLENSOY 2007: 862.
[62] http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html (08.07.2021)
[63] Derleme Sözlüğü 1969: 1391.
[64] Derleme Sözlüğü 1969: 1481.
[65] Tarama Sözlüğü II 2019: 1139.
[66] FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1988: 29.
[67] Derleme Sözlüğü 1982: 4410.
[68] Derleme Sözlüğü 1972: 1701.
[69] ATALAY 2018: 15.
[70] ÜNAL 2016: 116; PUHVEL 1984: 273.
[71] Derleme Sözlüğü 1972: 1656.
[72] Derleme Sözlüğü 1982: 4420.
[73] Derleme Sözlüğü 1993: 284, 285.
[74] ÜNAL 2016: 135; FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1991: 3.
[75] ÜNAL 2016: 135, 136.
[76] Derleme Sözlüğü 1974: 2252
[77] ÜNAL 2016: 139; FRIEDRICH-KAMMENHUBER 1991: 15.
[78] Derleme Sözlüğü 1974: 2255.
[79] ÜNAL 2016: 140; OTTEN 1988: 34’de anlamının belirsiz olduğunu belirtmektedir.
[80] Derleme Sözlüğü 1974: 2256.
[81] Derleme Sözlüğü 1982: 4514.
[82] Transkripsiyon ve tercüme için bkz. OTTEN 1988: 12, 13; KARAUĞUZ 2002: 94.
[83] ÜNAL 2016: 140.
[84] Derleme Sözlüğü 1974: 2257.
[85] Transkripsiyon ve tercüme için bkz. McMAHON 1991: 100, 101.
[86] ÜNAL 2016: 154.
[87] Derleme Sözlüğü 1974: 2276.
[88] Derleme Sözlüğü 1982: 4514.
[89] Derleme Sözlüğü 1993: 4, 5.
[90] ÜNAL 2016: 171.
[91] ÜNAL 2016: 171; TISCHLER 2008: 50.
[92] Derleme Sözlüğü 1974: 2301.
[93] ÜNAL 2016: 182; PUHVEL 1991: 281, 282.
[94] ÜNAL 2016: 565; BLACK-GEORGE-POSTGATE 2000: 424.
[95] Derleme Sözlüğü 1974: 2322.
[96] ÜNAL 2016: 186; PUHVEL 1991: 305.
[97] ÜNAL 2016: 186.
[98] Derleme Sözlüğü 1974: 2330.
[99] https://tr.glosbe.com/de/tr/hell (17.06.2021)
[100] ÜNAL 2016: 247; TISCHLER 2008: 76.
[101] Derleme Sözlüğü 1975: 2599.
[102] ÜNAL 2016: 251; TISCHLER 1983: 468, 469; PUHVEL 1997: 29’da, kalmi- için, (fire)stick “(ateş)çubuğu” anlamını vermektedir. Kelimenin etimolojisiyle ilgili yorumlar için bkz. KLOEKHORST 2008: 431.
[103] Derleme Sözlüğü 1975: 2610.
[104] AYDIN 2013: 947.
[105] ÜNAL 2016: 252, 253.
[106] ÜNAL 2016: 253; TISCHLER 1983: 473, 474.
[107] Derleme Sözlüğü 1975: 2613.
[108] ÜNAL 2016: 258; TISCHLER 2008: 79.
[109] Derleme Sözlüğü 1975: 2634.
[110] ÜNAL 2016: 296; http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html; AYDIN 2013: 410.
[111]ATALAY 2018: 379; TUNA 1997: 28.
[112] Derleme Sözlüğü 1975: 3004.
[113] ÜNAL 2016: 305; von SODEN 1985: 519.
[114] Derleme Sözlüğü 1975: 3017.
[115] https://sozluk.gov.tr (21.02.2021).
[116] ÜNAL 2016: 312, 313; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 26; TISCHLER 1990: 20.
[117] ÜNAL 2016: 313.
[118] Derleme Sözlüğü 1977: 3060.
[119] ÜNAL 2016: 314.
[120] Derleme Sözlüğü 1977: 3061.
[121] Transkripsiyon için bkz. TISCHLER 1990: 24; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 26; transkripsiyon ve tercüme için bkz. KOŠAK 1982: 149, 150; SIEGELOVÁ 1986: 426, 427.
[122] ÜNAL 2016: 326; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 80.
[123] Derleme Sözlüğü 1977: 3093.
[124] Derleme Sözlüğü 1977: 3094.
[125] Transkripsiyon için bkz. NEU 1980: 70.
[126] TISCHLER 1990: 71; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 80.
[127] ÜNAL 2016: 326; TISCHLER 1990: 71.
[128] Derleme Sözlüğü 1977: 3094.
[129] Transkripsiyon ve tercüme için bkz. de ROOS 2007: 262, 264; transkripsiyon için bkz. TISCHLER 2016b: 35.
[130] Transkripsiyon ve tercüme için bkz. ALP 1993: 124, 125.
[131] TISCHLER 1990: 71.
[132] ÜNAL 2016: 326; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 80-82.
[133] Derleme Sözlüğü 1977: 3094.
[134] ŞUKÛN 1984: 1762.
[135] ŞUKÛN 1984: 1760.
[136] BLACK-GEORGE-POSTGATE 2000: 194.
[137] Derleme Sözlüğü 1977: 3114.
[138] ÜNAL 2016: 335; GÜTERBOCK-HOFFNER 1989: 162.
[139] ÜNAL 2016: 335.
[140] Derleme Sözlüğü 1977: 3116.
[141] Derleme Sözlüğü 1982: 4585.
[142] Daha detaylı bilgi için bkz. AKDOĞAN 2019b: 3, 4.