Afrikalılar ‘siyahi’ bir papa görmek istese de pek umutları yok

Afrikalı Katolikler böyle bir olasılığın düşük olduğunu düşünüyor ama bazıları Papa Francis’in halefinin kıtadan çıkabilecek siyah bir kardinal olabileceğine dair temkinli bir iyimserlik taşıyor.

Nihai sonuç kısa bir süre içinde öğrenilecek; çünkü yeni papayı seçecek yaşlı kardinal grubu, önümüzdeki çarşamba günü Sistina Şapeli’nde konklav için toplanıyor.

Papalık için adı geçen kardinaller

Vatikan’ı yakından takip eden uzmanların “papabile” — yani papa olmaya muhtemel — olarak nitelendirdiği üç Afrikalı kardinal var: Gine’den Robert Sarah, Gana’dan Peter Turkson ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nden Fridolin Ambongo.

Bu isimlerden biri seçilirse, 1.500 yıldan uzun bir süre sonra ilk kez Afrikalı bir isim görev yapacak ve bu kişi Sahra Altı Afrika’dan seçilen ilk papa olacak.

2005’te Papa 16. Benedict seçilmeden önce, Nijerya doğumlu Francis Arinze adlı saygın bir kardinalin ismi ön plana çıkmış, o zaman da uluslararası kamuoyunda “Dünya siyah bir papaya hazır mı?” sorusu tartışılmıştı.

Katolikliğin yayıldığı kıta

Aradan geçen yirmi yılda, Katoliklik Avrupa’da gerilerken gelişmekte olan ülkelerde, özellikle Afrika’da hızla yayılıyor. Katolik nüfusun artış hızının en yüksek olduğu yer Afrika.

Dünyadaki Katoliklerin en az yüzde 20’si Afrika’da yaşıyor. Vatikan’ın yakın tarihli bir raporuna göre kıta, “Katolik Kilisesi’nin son derece canlı ve dinamik bir şekilde yayıldığı bir bölge.”

Bazılarına göre Afrika ya da — Katolikliğin yükselişte olduğu — Asya’dan bir papanın seçilmesi, kapsayıcılık mesajı açısından güçlü bir sembol olurdu. Fakat Papa Francis’in papalığında, kapsayıcı girişimlerin bazı çevreleri yabancılaştırabildiği ve hatta bölünmelere yol açtığı görüldü.

Afrika’dan papalığa aday gösterilen üç kardinal — Sarah, Ambongo ve Turkson — Kilise’nin bugün karşı karşıya olduğu bazı kritik meselelerde muhafazakâr bir çizgide duruyorlar.

Bu, 1,3 milyar nüfuslu kıtanın genel sosyal muhafazakârlığını da yansıtıyor. Afrika’da Katolik doktrine bağlılık, Papa Francis’in marjinal gruplara — LGBTQ+ bireyler dahil — yönelik daha kapsayıcı ve merhamet temelli pastoral yaklaşımıyla çelişebiliyor.

Bu gerçeklik, Oscar’a aday gösterilen “Conclave” filminde de işlendi. Filmde papa seçimi için yarışan dört adaydan biri, Nijerya çıkışlı sosyal açıdan muhafazakâr bir kardinaldi.

Potansiyel adayların duruşları

Afrika’da en fazla Katolik nüfusa sahip ülke Demokratik Kongo Cumhuriyeti.

2018’den bu yana Kongo’nun başkenti Kinşasa’nın başpiskoposu olan Ambongo, geçen yıl Afrika piskoposları konferansı tarafından yayımlanan ve Vatikan’ın, Tanrı’nın lütfunu arayan eşcinsel çiftlere gayriresmî ve ayin dışı kutsama verilmesine izin veren açıklamasını reddeden bildiriyi imzaladı.

Papa Francis’e yönelik bir eleştiri olarak değerlendirilen bu bildiride, eşcinsel birlikteliklerin “Tanrı’nın iradesine aykırı” olduğu ifade edildi. Bildiri, eşcinselliği kınayan İncil öğretisine atıfta bulunarak, eşcinsel ilişkilerin Afrika’daki kültürel normlarla da “çeliştiğini” savundu.

Ancak Papa Francis’e daha açık bir meydan okuma, Vatikan’ın eski ayin işleri başkanı olan Gine Kardinali Sarah’dan geldi.

Gelenekçiler arasında gözde bir isim olan Sarah, sessiz dua etmeyi tercih ediyor ve eski Latin Ayini’ne bağlılığıyla biliniyor. O, geleneksel kilise doktrinlerinin kararlı bir savunucusu.

Papa Benedict’in gevşettiği Latin Ayini kısıtlamalarını, Francis’in 2021’de yeniden yürürlüğe koymasının ardından, Sarah, 2007’deki orijinal Benedict yasasına atıfta bulunan tweet’ler attı. Bu gönderilerde, Francis’in seçildiği gece giymeyi reddettiği kırmızı pelerinle Benedict’in bir fotoğrafına da yer verdi.

Sarah, bir yıl önce de medyada büyük yankı uyandıran bir tartışmanın mimarı olmuştu. O dönem Francis, Amazon bölgesindeki rahip sıkıntısını çözmek için evli erkekleri rahipliğe kabul etmeyi düşünürken, Sarah, Benedict’i rahiplerin bekâretini savunan bir kitabı birlikte yazmaya ikna etmişti. Tepkiler büyüyünce, Benedict kitabın ortak yazarı olmaktan çekildi.

79 yaşında olan Sarah, 2021’de resmi olarak emekli oldu ancak hâlâ yeni papanın seçileceği kardinal toplantısına (konklav) katılma hakkına sahip. 21 Nisan’da Papa Francis’in ölümünden bu yana, Sarah, Francis’in ilerici politikalarının tersine çevrilmesini isteyen Avrupalı gelenekçilerin gözdesi hâline geldi.

Afrika’da Papa Francis çok seviliyordu

Ancak Francis’in Afrika’daki krizlerle yakından ilgilenmesi nedeniyle kıtada büyük ilgi görmesi, birçok Afrikalı Katolik için onun ardından gelecek papanın, herkese sadık bir lider olmasını istemelerine yol açıyor.

Güney Sudan’ın ücra bir kasabası olan Wau’da Katolik yardım kuruluşu Caritas’ta acil müdahale görevlisi olarak çalışan Luka Lawrence Ndenge şöyle dedi: “Bizim için onun Afrikalı, beyaz ya da siyah olması fark etmez. Önemli olan, dünyadaki Katolikleri birleştirebilecek iyi ve kutsal bir ismin papa olması.”

İki çocuk babası Ndenge, bir Afrikalının papa olabileceğine inandığını çünkü “bu göreve tam anlamıyla ehil Afrikalı kardinallerin olduğunu” söylüyor.

Etiyopya’nın Tigray bölgesindeki Adigrat piskoposu Tesfaselassie Medhin ise bir sonraki papanın, Francis kadar merhametli olmasını umduğunu belirtiyor. Francis, 2021 ve 2022 yıllarında Tigray’daki savaşa defalarca dikkat çekmişti.

Ancak bir siyahi Afrikalının papa olma ihtimali onu ayrıca heyecanlandırıyor: “Benim için, Katolik Kilisesi’ni tutkulu, adanmış ve yetkin bir Afrikalının yönetmesi çok önemli. Bunu hayatımda görebilmek benim en büyük dileğim.”

Uganda’nın başkenti Kampala’da Katolik laikler başkanı olan Emily Mwaka ise, bir sonraki papanın kim olacağına dair — özellikle ten rengi hakkında — spekülasyon yapılmasını hoş bulmuyor. Bu yüzden, kısa süre önce Afrikalı adayların da olduğu muhtemel papa adaylarını tartışan bir grup Hristiyanla karşılaştığında, onlardan konuşmayı yarıda kesmelerini istemiş.

“O kişi yeşil bile olsa,” dedi, “hepimizin papası olacak.”