Merhaba sevgili okur,
Bu haftanın şair, yazar konuğu sevgili Gülsüm Cengiz. 1949 yılında Isparta Sütçüler’de doğdu. 1966’da İstanbul İlk Öğretmen Okulunu bitirdi. Balıkesir ve İstanbul’da öğretmenlik yaptı; 1980’de mesleğinden ayrılarak çeşitli yayın kuruluşlarında çalıştı. 11 yıl Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü’nde öğretim görevlisi olarak çalışıp Çocuk ve Gençlik Edebiyatı dersi verdi; 7 yıl HAYAT TV’de program hazırlayıp sundu. Cumhuriyet ve Evrensel gazetelerinde köşe yazıları yazdı. Ressam olan kızı Aslı Akyüz ile birlikte yaşıyor.
Şiirlerinin yayınlandığı dergiler:
Edebiyata şiirle girdi. 1979’da Erikler Çiçek Açıyor adlı şiiriyle İYG şiir 3.lüğü ve Politika Gazetesi Özel Ödülünü aldı. İlk şiirleri 1983’te Varlık dergisinde yayınlandı. Daha sonra Yazko Edebiyat, Cumhuriyet Dergi, Hürriyet Gösteri, Milliyet Sanat, Kıyı, Yazıt, Yeni Biçem, Bahçe, Şiir Ülkesi, Yazılıkaya, Şiir-lik, Sombahar, İnsancıl, Evrensel Kültür, Güzel Yazılar, Afrodisyas Sanat, Akköy, Edebiyat Nöbeti, Çini Kitap, Papirüs, Sarmal Çevrim, Bilim Kültür Sanat ve Şehir dergilerinde şiirlerini yayınlamayı sürdürdü. Tiyatro dalında ve çocuk ve gençlik edebiyatında da yapıtlar verdi. Gazete ve dergilerde şiir, yazın insanları, kadın ve çocukların sorunlarına ilişkin çok sayıda yazı yazdı. Yurt içinde ve dışında hazırlanan seçkilerde şiirleriyle, derlemelerde yazılarıyla yer aldı.
Yayınlanmış Yapıtları:
Şiir: Eylül Deyişleri (1987), Sevdamız Çiçeklenir Zulada (1990), Mayısta Üzgün Gönlüm (1993), Akdeniz’in Rengi Mavi (1997), Silinsin Diye Yeryüzünden Savaş Sözcüğü- So as to Wipe the Word of War From All Over the World (2010), Yasak Sevda Sözcükleri (2013), Başka Bir Gökyüzünün Altında (2022). Tiyatro; Makas Kesmez İğne Dikmez Olmasa Ellerimiz (1997), Hepimiz Çevreciyiz (1997) ve Yaşamın İzindeki Kadınlar (2007) Anı-Araştırma: Boğaz’daki Mutlu Çocuk Kuzguncuk, 2009, Bir Edebiyat Durağı Küçükçekmece-2021. Antoloji: Emek Şiirleri: Selam Yaratana – Eray Canberk ile birlikte (2000). Kadınlar İçin Söylenmiştir-Anadolu’da Kadınların Şiirli Tarihi (2011). Deneme: Umut Hep Vardır (2018). Roman: İlk Adımlar, Bir Bulutun Ardında (2019). Ayrıca 200’ü aşkın çocuk ve gençlik kitabı bulunmaktadır.
Çevirilen Yapıtları:
Ayşe’nin Günleri adlı ilk gençlik romanı, 1997’de Almanca’ya çevrilerek “Katzen washt man Nicht” adıyla İsviçre ve Avusturya’da yayınlandı. Daha sonra Rusça, Arapça, Sırp Hırvatça ve Arnavutça olarak da yayınlandı. Şiirleri pek çok dile çevrilerek yayınlandı. Çevirilen şiir kitapları: Silinsin Diye Yeryüzünden Savaş Sözcüğü (İngilizce-Türkçe) 2010, Akdeniz’in Rengi- Die Farbe des Mittelmeeres-seçme şiirler- (Almanca-Türkçe) 2013; Yasak Sevda Sözcükleri / Lessico Proibito D’amore (Italyanca)- 2017. 25 çocuk kitabı Almanca’ya çevirilerek Almanya’da yayınlandı. Boğaz’daki Mutlu Çocuk Kuzguncuk Rusça, Sırp Hırvatça; Kayıp Sözcükler-Farsça, Suyun Rengi ya da Rengarenk Çiçek Bahçesi Türkçe- İngilizce; Bir Kedinin Günlüğü, Azerice’ye çevrilmiş öteki kitaplarıdır.
Ödülleri:
Erikler Çiçek Açıyor- şiir- 1979’da İYG 3. ve Politika Gazetesi Özel Ödülü; Erik Ağacından İsteğimdir -şiir- 1986 Yeni Türkü Yayınları ‘İlgiye Değer’ Ödülü; 1995 Truva Şiir Ödülü; Makas Kesmez İğne Dikmez Olmasa Ellerimiz -oyun- 1991 TOBAV ve Çankaya Belediyesi Gençlik Dalı Büyük Ödülü; Kuşlar Kralı Kim Olacak? -öykü- 1990 Sıtkı Dost Çocuk Edebiyatı Ödülü; Bir Kedinin Günlüğü -öykü- 1990 Türkiye Yayıncılar Birliği Öykü Ödülü; Ayşe’nin Günleri -roman- 1997’de Almanya’dan Eselsohr Dergisi “Fallt aus dem rahmen”) “Sıradışılık” Ödülü; Yaşamın İzindeki Kadınlar -oyun- 2005 Dil Derneği Kerim Afşar Ödülü; Şaire Mahsati Gencavi Şiir Ödülü, Azerbaycan (2010); Kadınlar İçin Söylenmiştir-Anadolu’da Kadınların Şiirli Tarihi -araştırma ve antoloji- Oğuz Tansel 2012 Halkbilim Ödülü-PEN Türkiye Mart 2012 Ayın Kitabı; Manisa Şiir Günleri 4- 2017 NiobeÖdülü; Umut Hep Vardır- deneme- 2017 Vedat Günyol Deneme Ödülü-Seçici Kurul Özel Ödülü. Uluslararası Nurengiz Gün Şiir Ödülü, Azerbaycan-2020.
Yapıtları Üzerine Çalışmalar
Yapıtlarını, şair ve yazar kimliğini konu alan pek çok tez çalışmasının yanı sıra hakkında dosya ve sempozyum düzenlendi. Dosya: Cumhuriyet Kitap sayı 414, 22 Ocak 1998; Akköy Dergisi sayı 54, Mayıs-Haziran 2009; Sanat Yaprağı, Ocak 2010; Şehir Mart 2017
Sempozyum: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Karşılaştırmalı Edebiyat Bölümü ile Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri tarafından 28-30 Nisan 2010 tarihinde Çocuk ve Gençlik Edebiyatında Gülsüm Cengiz Sempozyumu düzenlendi. Sempozyum bildirileri ŞİİRİN RÜZGARINDA MASAL KUŞUNUN KANADINDA adıyla kitaplaştırıldı Morpa Kültür Yayınları, İstanbul- Nisan 2011.
Antakya TYS Temsilciliği ve AALEN Kültür Sanat Derneği’nde adını taşıyan bir kütüphane açıldı- Ocak 2017. Milas Belediyesi tarafından Milas-Ören’de adını taşıyan bir kütüphane açıldı- Eylül 2017.
Üyesi olduğu yazar örgütlerinde görev aldı. 1992’de Aziz Nesin’le Türkiye Yazarlar Sendikası Yayın Komisyonunda çalıştı; 1993’te (kısa süre) ve 1999-2005 tarihleri arasında TYS Genel Sekreteri görevini üstlendi. 2005-2007’de PEN Türkiye Merkezinde Barış İçin Yazarlar Komitesi üyesi olarak çalıştı.
Şiir üzerine düşünceleri:
2023 şiirde 40. yılım. Ne güzel ki 2023’ün ilk günlerinde 7. şiir kitabım Başka Bir Gökyüzünün Altında’nın yayınlanmasının sevincini yaşadım. Şiir üzerine düşüncelerime gelince; şiir okuru olarak ve şiire adım attığım ilk günlerden başlayarak şiirin yaşamsal ve işlevsel olduğu düşüncesini benimsedim. Şiirlerimi bu yaklaşımla yazdım. İlk şiir kitabım olan Eylül Deyişleri’ ndeki Şiirimle Ödeyeceğim Borcumu şiirimin yanı sıra, Akdeniz’in Rengi Mavi kitabımdaki Yaşamı Savunmalıdır Şiir adlı şiirimdeki “Şiir yaşam içindir!/ Tanıklık etmelidir gününe,/ yaşamı savunmalıdır şiir!” dizeleri bu konudaki yaklaşımımı belirgin olarak ortaya koymaktadır. Bununla birlikte, insanlara ne söylendiği kadar nasıl söylendiğini de çok önemsiyorum. Şiirlerimi, yaşamın bütünselliği içinde ve doğada görüp duygulandığım, söylendiğini de çok önemsiyorum. Şiirlerimi, yaşamın bütünselliği içinde ve doğada görüp duygulandığım, etkilendiğim olay ve olguları öteki insanlarla paylaşmak için yazıyorum. Paylaşmanın ilk adımı ise, insanları etkilemekten geçiyor; yani güzel söz söyleme sanatından. Sözün büyüsünü, yani şiirde içeriğe uygun biçimi bulmak için şairin şiire emek vermesi gerektiği bilinciyle yazıyorum şiirlerimi.
Şiir üzerine söylenmiş pek çok söz var. Halil Cibran “Şiir yüreği büyüleyen bilgeliktir. Bilgelik akılda şarkı söyleyen şiirdir.” demiş. Ülkemiz şairleri de şiir üzerine pek çok söz söylemişler. Bir örnek vermek gerekirse, Hasan Hüseyin, Kara gün Dostu şiirinde, “biliyorum / matarada su / torbada ekmek / ve kemerde kurşun değil şiir / ama yine de / matarasında su / torbasında ekmek / ve kemerinde kurşun kalmamışları / ayakta tutabilir.” dizeleriyle tanımlamış şiiri… Benim için şiir; yaşam kadar gerçek ve düşsel, yaşam kadar zengin ve çeşitli, yaşam kadar sonsuz ve bitimsizdir; kısaca, yaşamın ta kendisidir.
Sonuç olarak; insanın yeryüzündeki serüveninin başladığı günden bu yana genelde sanatın, özelde şiirin işlevsel ve dönüştürücü gücü olduğunu düşünüyorum. Şiirlerimin insanların yaşadıklarına tanıklık ederken; kendi duygularım aracılığıyla öteki insanların duygularına ses olmasını, insanlara daha güzel bir yaşam kurma yolunda umut ve güç vermesini istiyorum.
Şiirlerinin yayınlandığı yabancı, antoloji ve kitaplar:
İngilizce
Literatures in English, Çev: Gülşah Özer – 1995, British Council Ankara. The Turkish Pen – 1994-2, Çev: Gülşah Özer The Turkish Pen – 1996, Çev: Suat Karantay Pen İnternational – 1997, Çev: Suat Karantay The Turkish Pen 2000, Çev: Gülşah Özer
Bizim Sesimiz, Antoloji, Uluslararası PEN Kadın Yazarlar Komitesi, BİBLİOTECA DE TEXTOS UNİVERSİTARİOS-SALTA-ARGENTİNA-2001 (Our Voice, Anthologie, İNTERNATİONAL PEN WOMEN WRİTERS COMMİTTEE) Myth, Nation, Literature – 2004 (Kore ve Türk Yazarları Buluşması Kitabı- Uluslararası Pen Barış İçin Yazarlar Komitesi Buluşma Kitabı 2006-Slovenya; Çağdaş Türk Şiiri Seçkisi- Contemporarry Turkish Poetry: A Selection; Boğaziçi University Press- 2006 Çev: Suat Karantay A Journey into Turkish, Kurdish and Turkish Cypriot Cultures- The Learning Trust- İngiltere 2009
Fransa
Çağdaş Türk Şiirinden Bir Seçki, Haz. ve Çev: Mustafa Balel,
Ayna;
Cumhuriyet Dönemi Türk Şiiri, Antoloji Haz: Jacques Basse, Önsöz Claire Lajus, ed. CapBéart, 2014;
Almanya:
JungeStimme – in Germany- 2000;
Romanya:
Türk Şiirinin Narin Sesi Gülsüm Cengiz, makale ve şiir, Erem Melike Roman; Femeia (dergi), Ocak 2002
Edebiyat Günleri ve Geceleri- Ovidius Festival Kitabı, Çev: Liliana Ursu- 2002 Ecart (haftalık dergi), Çev: Erem Melike Roman Edebiyat Günleri ve Geceleri- Ovidius Festival kitabı, Çev: Ioana Ieronim, 2005
Türk Şiiri Bükreş’te, “Lirica Turc’a la Bucuresti”, Antoloji, Haz: Erem Melike Roman- 2010.
Boğaz’da Günbatımı, İnserare pe Bosfor- Çağdaş Türk Şiiri Antolojisi, Haz: Niculina Oprea- 2015;
Çağdaş Türk Şiiri, Antoloji, Haz: Nevzat Yusuf Sarıgöl-Nermin Yusuf-2017.
Azerbaycan:
Ulduz Edebiyat Dergisi- 2006, Çev: Makbule Muharremova-
Mütercim, Edebiyat ve Çeviri Dergisi, 2008/2, Rusça, Çev: Makbule Muharremova,
Edebiyat Gazetesi, Çev: Salim Babullaoğlu- 2012.
Edebi Sohbetler, Dünya Edebiyatından Şair ve yazarlarla söyleşi kitabı, Salim Babullaoğlu,
Edebiyat Gazetesi, Çev: Salim Babullaoğlu, 19 Eylül 2020
Nurengiz Gün Uluslararası Şiir Ödülü Antolojisi, Haz. Çeviren: Salim Babullaoğlu-2020
Hindistan:
The Second Genesis: An Anthology of Contemporary World Poetry-2014, by ARAWLII, Hindistan,
PROPOSIA- by ARAWLII, Hindistan
İsrail:
Apirion Edebiyat dergisi, 1997
Yunanistan
Prin, haftalık dergi, Çev: Panayot Abacı, 1998
Güney Kore:
ASIA Edebiyat Dergisi, Çev: Oh Eunkyung- 2013
İtalya:
İtalya’da yayınlanan Red Margutte dergisinde Dünya Şiiri bölümünde yer verildi. Özgeçmişi ile Kamber Ateş Nasılsın? Şiiri İtalyanca olarak yayınlandı, 6 şiiri de ingilizce-türkçe olarak yayınlandı.
İspanya:
Kürtçe:
Tiroj (dergi) Çev: Dıldar Şeho
Ç O C U ĞU M U N N İ N N İ S İ
Uyu çocuğum uyu
sil gözünden korkuyu.
Masallarda kaldı artık,
ağzından alev saçan
yedi başlı ejdarha.
– Şimdi korku çocuğum,
– namlusundan ölüm kusan
– demir yığını tanklarda –
Uyu yavrucuğum uyu
sil gözünden korkuyu.
Masallarda kaldı artık,
küçük kızı zehirleyen
kötü kalpli kraliçe.
– Şimdi korku çocuğum,
sütünü çalıp çocukların
ekmeğine zehir katan kişiler –
Uyu çocuğum uyu
sil gözünden korkuyu.
Masallarda kaldı artık,
kaf dağındaki devler,
çocukları çarpan cinler.
– Şimdi korku çocuğum,
insanları bir çırpıda yok eden
atom başlı füzeler –
.
Uyu çocuğum uyu
sil gözünden korkuyu.
Gülümse düşlerine,
güller açsın yüzünde.
Uyu da çabuk büyü,
masallarda umut da var.
.
Umut şimdi çocuğum
ne iyilik perisinde,
ne kurnaz keloğlanda,
ne sevdalı bey kızında.
Umut, sende çocuğum
senin gibi insanlarda.
-Uyu da çabuk büyü –
**
.
HALİÇ KIYISINDA ÇOCUKLAR
Haliç kıyısında çocuklar
ıslak, kararmış evlere doğup
dar sokaklarda büyür
gökyüzünü görmeden…
.
Dolaşır sokak aralarını
küf kokulu bir rüzgâr
sarartır çocuk yüzlerini;
girer bahçelere, ev içlerine
siner genç kız çeyizlerine,
delikanlıların kemiklerine…
.
Ürperir hüzünle
eski evler -yıkıldı yıkılacak-
Dayayıp sırtlarını birbirlerine,
direnirler zamana,
Haliç’in rüzgârına…
Barınır içlerinde
çocuk sesleri
ve akşam yemeklerinin sevinci
-Her odada bir aile-
.
Haliç kıyısında çocuklar,
ıslak, kararmış evlere doğup
dar sokaklarda büyür
sevinci yitirmeden…
Oyun oynar okul çıkışı
uçurtma uçurur mezarlıklarda,
küçük atölyelerde öğrenirler yaşamı…
**
.
AKDENİZ’İN RENGİ MAVİ
Gök gözlerine dolar
aşk yüreğine
köpürür deniz
vurur öfkesini kayalıklara
kartallar konar kalkar
doruklara
sarılır birbirine
iki deli hanımeli
Torosların yamacında,
türkülenir Akdeniz.
.
Gök gözlerine dolar
aşk yüreğine
bir kelebek papatyayla sevişir
sevişir bir balık ak köpüklerle
titreşir gök ekinler
yeşilden sarıya geçer.
Gelincikler
-ki herbiri karanlığa isyandır-
kana boyar ilkyazı.
.
Gök gözlerine dolar
aşk yüreğine
bu dağların başında
bir kız dolanır koyakları
saçları defne
ellerinde kekik kokusu
ağzında mersin yemişinin tadı
gözleri peygamber çiçeği
-belki bir yörük kızı
belki esrik bir ozan-
arar geçmiş baharları.
Gök gözlerine dolar
aşk yüreğine
yanık tenli insanlar
yüzünde güneşi taşıyanlar
-ki ekinde, tütünde, pamukta işçidir-
hızlanır solukları,
elleri kenetlenir
sevdada ve kavgada.
Verip yüzlerini çoban ateşlerine
yanakları kıpkızıl
gözleri çakmak çakmak
yıldızlara bakarak
yasak türküler söylenir.
.
Akdeniz, sevdiğim
kır menekşesi
direncimin, umudumun simgesi
şiirimin ülkesi
karartamaz hiç kimse güneşini
söndüremez ateşini
yüreğim çünkü Akdeniz
Akdeniz’in rengi mavi.
.