Bilim ve Aydınlanma Akademisi, Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan ve 18 ülkeye
daha yayılan 'Yeni Koronavirüs' salgınına ilişkin kapsamlı bir ön rapor açıkladı. Raporda virüse ilişkin merak edilen tüm sorulara yanıt verilirken, manipülasyonlara dikkat çekildi.
Bilim ve Aydınlanma Akademisi, "Yeni Koronavirüs (2019-nCoV) Salgını Ön Raporu"nu açıkladı.
Şu ana kadar 19 ülkede görülen salgına ilişkin önemli tespitlerin yer aldığı raporda, salgına ilişkin merak edilen sorulara yanıtlar verildi.
İşte rapordan öne çıkan başlıklar:
PANİK HAVASI VE MANİPÜLASYON
Çin Halk Cumhuriyeti'nde Aralık ayında başlayan ve yaygınlığı artmaya devam eden yeni koronavirüs (coronavirus) salgının varlığı 28 Ocak 2020 tarihi itibariyle 19 ülkede doğrulandı. Sağlık yetkilileri ve bilim insanları tarafından uluslararası düzeyde korunma önlemlerinin alınması, salgına dair verilerin güncellenmesi ve virüsün özelliklerine dair araştırmaların yapılması süreçleri devam ediyor. Yeni koronavirüs enfeksiyonuna dair araştırma verileri paylaşılırken kamuoyunda oluşan endişenin bir yandan yaratılan panik havası ile manipüle edildiği görülüyor. Basında ve sosyal medyada salgına dair henüz bilinmeyen, geçerliliği kanıtlanmamış ve doğrulanmamış verilerin yaygınlaştırılması toplumları korkuya ve çaresizliğe itiyor. Kapitalizm koşullarında her yıl tüberküloz gibi tedavisi olan bulaşıcı hastalıklardan yaşam ve çalışma koşullarının etkisi ile ölen yüzbinlerce insan dikkate alınmazken, bu tür salgınlara dair bilinemezci yaklaşımların ve eldeki bilimsel verilerle ulaşılamayacak felaket senaryolarının beslendiği görülüyor.
Bunun yanı sıra Çin Halk Cumhuriyeti'ne karşı gelişen şüpheci ve izole edici tutumun ABD basınından başlayarak genele yayıldığı gözlemleniyor. Uluslararası bir halk sağlığı tehdidine karşı doğru adımların atılması için çok özenli olunması gerektiği açık, ancak yapılan değerlendirmelerin ve verilerin kamuoyuna sunulma biçiminde emperyalist hegemonyanın çıkarları belirleyici olabiliyor. Halkın sağlığı konusunda bilimsel verilere dayanmayan haberler doğrultusunda kamuoyunda oluşan kafa karışıklığı ve korku mevcut düzenin yarattığı koşullardan kaynaklanıyor.
KORONAVİRÜS NEDİR?
Koronavirüsler, hafif seyirli soğuk algınlığından ciddi seyreden Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS)’na kadar değişen çeşitlilikte hastalıklara neden olan bir virüs ailesidir. Pek çok mikroorganizma gibi hem hayvanlarda, hem de insanlarda hastalıklara neden olabilen koronavirüslerin bazı tipleri zoonotik olup hayvanlardan insanlara bulaşabilir.
Tek zincirli ve zarflı RNA virüsleri olan koronavirüslerin alfa, beta, gama ve delta olmak üzere başlıca dört türü vardır. İnsan, kedi, köpek, domuz, yarasa, kemirgenler ve kanatlılar gibi canlılarda bulunabilen bu virüs solunum sisteminin yanı sıra karaciğer, böbrek, barsaklar ve sinir sistemi ile ilgili hastalıklara neden olabilir.
Yeni Koronavirüs 2019 (2019-nCoV) SARS ve MERS koronavirüsü gibi beta koronavirüs ailesinde yer almakta ve konağının yarasa olduğu düşünülmektedir. Genom dizisi geçtiğimiz haftalarda GenBank’da yayınlanan 2019-nCoV SARS virüsü ile %70 oranında benzerlik göstermektedir.
YENİ KORONAVİRÜS NASIL YAYILIYOR?
Tüm zoonozlar gibi hayvanlar arasında dolaşan koronavirüsler de zamanla insana bulaşma yeteneği kazanarak insanlarda hastalıklara yol açabilir. Ancak zoonotik hastalıkların insanlar arasında tehlikeli ve yaygın salgınlara yol açmaları için virüslerin insandan insana bulaşma yeteneği de kazanmaları gerekir. İnsandan insana bulaşma yeteneği kazanan virüsler çağımızda kalabalık kent yaşantısı ve çok daha sık yapılan seyahatler nedeniyle tüm dünyaya eskisine göre çok daha hızlı yayılmaktadır.
Yeni koronavirüs salgını 2000’li yıllarda insanlarda salgına neden olan üçüncü koronavirüs enfeksiyonudur. İlk olarak 2002-2003 yıllarında ortaya çıkan Ağır Akut Solunum Hastalığı'na yol açan SARS-CoV’ünün ara konağı misk kedisi iken, 2012 yılında Orta Doğu Solunum Hastalığı'na yol açan MERS-CoV’ünün ara konağı tek hörgüçlü devedir. Her iki salgına neden olan koronavirüslerin kaynağının yarasa olduğu, ara konaklar vasıtası ile insana geçen virüslerin sonradan geçirdikleri bir dizi mutasyon ile insandan insana geçme özelliği kazanarak insanlar arasında yayılan salgınlara neden olduğu düşünülmektedir.
2019-nCoV ile enfekte ilk vakaların deniz ürünleri ve yabani hayvan pazarında çalışan ve burayı ziyaret eden kişiler olduğunun saptanması üzerine Wuhan Deniz Ürünleri Pazarı hızla kapatılmıştır. İlerleyen günlerde Wuhan kenti ve Çin dışında hastaneye başvuran yeni vakaların Wuhan kentine seyahat etmiş olduğu ya da bu kentten gelen kişilerle görüştüğü saptanmıştır. Önce 2019-nCoV’ünün insandan insana geçiş özelliği kazandığından emin olunamamış olunsa da virüsün 16 sağlık çalışanında tespit edilmiş olması ile virüsün bu özelliği kazandığı ispatlanmıştır.
Şu ana kadar 2019-nCoV’ünün damlacık (aerosol) yoluyla insandan insana bulaştığı bildirilmiştir. Yani bulaşma hasta olan kişinin öksürük, hapşırık ve burun temizlemesi sırasında havaya saçılan damlacıkların içerisinde asılı kalan virüslerin başka bir kişi tarafından solunmasıyla oluşur, ancak bunun için genellikle 1 metreden daha yakın bir mesafe gereklidir. Ayrıca tüm diğer solunumsal viral enfeksiyonlarda olduğu gibi hasta kişinin özellikle eliyle dokunduğu kapı kolu, merdiven korkuluğu gibi yüzeylere temas edildiğinde virüsün bulaşma riski vardır. Virüsün SARS ve MERS – CoV gibi bulaşmadan sonraki 14 gün içerisinde hastalığa neden olduğu (inkübasyon süresi) düşünülmektedir.
BELİRTİLERİ NELER?
Tüm diğer solunum yolu virüsleri gibi 2019-nCoV enfeksiyonu da ateş, öksürük ve nefes darlığı belirtilerine neden olmaktadır. Bununla birlikte hastaların burun akıntısı ve boğaz ağrısı şikayetleri de olabilir. Hastalık verilerinin henüz yeterli olmaması nedeniyle ağır seyreden yeni koronavirüs enfeksiyonu olgularının oranı net olarak hesaplanamamıştır. Şu ana kadar elde edilen verilerden bu oranın çok yüksek olmadığı izlenimi edinilmiştir. 2019-nCoV ile enfekte olan kişilerin büyük bir kısmının hafif şiddette şikayetler ile hastalığı ayakta geçirdiği, ancak zatüre, solunum yetmezliği, akut böbrek yetmezliği gibi ciddi hastalığı olanların hastaneye başvurduğu düşünülmektedir.
RİSKLİ GRUPLAR KİMLER?
Yüksek ateş, öksürük, nefes darlığı ve boğaz ağrısı gibi solunumsal şikayetleri olup son 14 gün içinde yeni koronavirüs enfeksiyonu saptanmış ülkelerde bulunan, bu ülkelerde bulunan kişilerle ya da doğrudan 2019-nCoV tespit edilmiş hastalarla temas etmiş olan kişiler 2019-nCoV enfeksiyonu açısından mutlaka değerlendirilmelidir.
Viral enfeksiyonların şiddeti virüsün virülansına (saldırma gücü), vücuda giren virüs miktarına ve virüs ile karşılaşan kişinin bağışıklık sisteminin durumuna göre değişir. Bu nedenle 2019-nCoV enfeksiyonu genç sağlıklı erişkinlerde nispeten hafif seyretmektedir. Ancak hastalık 65 yaşından büyük olan, kronik akciğer hastalığı, organ yetmezliği, kanser, diyabet, bağışıklık sistemi hastalıkları gibi kronik hastalıkları olan kişilerde diğer viral enfeksiyonlarda olduğu gibi daha ağır seyredebilmektedir. Şu ana kadar bildirilen ölümlü vakaların birkaç tanesi dışında hepsinde yukarıdaki ağırlaştırıcı faktörler yer almaktadır.
TEDAVİSİ VAR MI?
İnfluenza virüsüne bağlı viral zatürelerde oseltamivir, amantadin, rimantadin gibi antiviral ilaçlar etkili iken, koronavirüs enfeksiyonlarında etkili olduğu gösterilen bir antiviral ilaç henüz yoktur. Koronavirüs enfeksiyonunun tedavisi, semptomatik tedavi denilen var olan şikayetleri azaltmaya yarayacak destek tedaviler ve varsa organ fonksiyon bozukluklarının ortadan kaldırılmasına yönelik girişimlerdir.
ENFEKSİYONDAN NASIL KORUNULUR?
Koronavirüse yönelik bir aşı henüz geliştirilmemiştir. Yeni koronavirüs salgının erken dönemlerinde virüsün genom yapısının belirlenmiş ve yayınlanmış olması aşı çalışmalarının başlatılmasında bir avantaj olsa da herhangi bir aşının klinik testlerinin yapılması ve kullanılabilir olması için aylar gereklidir.
Yeni koronavirüs enfeksiyonundan korunmak için diğer solunumsal viral enfeksiyonlarda geçerli olan korunma önlemleri uygulanır. Öncelik enfeksiyonu olan kişi ile temastan kaçınmaktır. Hasta olan kişi (hastanede yatarak tedavi edilmediği durumda) mümkün olduğunca evden çıkmamalı, öksürürken ve hapşırırken ağız ve burnu bir mendil ile kapatmalı ve mendili çöp kutusuna atmalıdır. Hastanın maske kullanması ortam havasında bulunan virüs sayısını ve bulaşmayı azaltacaktır. Eller düzenli olarak sabunla en az 20 saniye boyunca yıkanmalı, su ve sabun olmadığı durumlarda alkol bazlı dezenfektanlar kullanılmalıdır. Hasta kişinin temas ettiği yüzeyler temizlenmelidir.
Yeni koronavirüs enfeksiyonundan korunmak için hayvanlardan kaçınmanın bir anlamı yoktur ancak elbette olması gerektiği gibi hayvanlar ile temastan sonra eller yıkanmalıdır. Şimdiye kadar gıdalarla; et, süt, yumurta vb. ile bulaşma bildirilmemiş olup etler tüketilmeden önce mutlaka pişirilmelidir.
Henüz ülkemizde 2019-nCoV tespit edilmiş bir vaka saptanmamış olsa da kış aylarında yaygın görülen solunumsal viral hastalıkların tümünden kaçınmak için el hijyenine dikkat edilmeli, toplu taşıma araçlarında, alışveriş merkezlerinde, okul ve hastanelerde çeşitli yüzeylere temas eden ellerin yıkanmadan göze, ağıza ve buruna götürülmemesi gerekmektedir.
Çin Halk Cumhuriyeti ilk vakaların görüldüğü Wuhan kenti ile birlikte üç kentte toplu taşımayı kaldırmış, şehirlerden giriş ve çıkışı bir süreliğine askıya almış ve toplumda maske takma zorunluluğu getirilmiştir. Şu ana kadar mortalite oranı %2 civarında olan 2019-nCoV’ün yayılma hızının önceki koronavirüs enfeksiyonları kadar yüksek olmadığı düşünülse de bölgeye yüzlerce sağlık personeli nakli gerçekleştirilmiş, yeni bir Acil Tedavi Merkezi inşasına başlanmış, bazı turistik alanlar ziyarete kapatılmıştır. Bu anlamda salgın kontrol stratejileri uygulamaya başlanan Çin’de toplumunun önceki SARS salgını deneyiminin korunma önlemlerine hızlı uyumda etkili olduğu söylenebilir. Yeni koronavirüs enfeksiyonu yaygınlaşmaya devam ediyor olsa da hastalığın şu ana kadarki yayılım hızı ve mortalitesinden yola çıkılarak “Uluslararası Önemi Haiz Halk Sağlığı Acil Durumu” tanımlanmamıştır. Geliştiren 2019-nCoV günlük izleme programları ile şüpheli ve doğrulanmış vaka sayıları internet ortamında merkezileştirilerek yayınlanmaya, hayatını kaybeden ve tamamen iyileşen vaka sayıları saat saat güncellenmeye başlanmıştır. Salgına dair veriler toplanmaya devam edilmekte, yeni koronavirüsün henüz bilinmeyen hızlı ve değişken özelliklerine dair veriler bilim insanlarınca analiz edilmektedir.
İNSAN KORONOVİRÜSLERİNİN TAMAMININ ZOONOZ OLARAK ÇIKTIĞI DÜŞÜNÜLÜYOR
Zoonotik koronavirüs tipleri enfekte ettikleri hayvanın vücudunda evrilerek insana bulaşma özelliği kazanıyorlar. Koronavirüsler direkt kaynak olan hayvandan insana bulaşabildikleri gibi genellikle bir ara konak aracılığıyla insanları enfekte ediyorlar. İnsan koronavirüsleri, önceki yıllarda görülen SARS ve MERS salgınlarında olduğu gibi insandan insana bulaşma yoluyla yayılıyor. İnsanlarda görülen koronavirüslerin tamamının zoonoz olarak ortaya çıktığı düşünülüyor.
Kaynaklar
Gardner, L., 2020, https://systems.jhu.edu/research/public-health/ncov/
John Hopkins (CSSE), 2020, Wuhan Coronavirus (2019-nCoV) Global Cases, https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594…
Türk Toraks Derneği, 2020, https://www.toraks.org.tr/news.aspx?detail=5625
Klimik, 2020, https://www.klimik.org.tr/2020/01/24/yeni-koronavirus-2019-hakkinda-bilg…
T.C. Sağlık Bakanlığı, 2020, 2019-nCoV Hastalığı Sağlık Çalışanları Rehberi, Ocak 2020
European Respiratory Society, 2020, Novel Coronavirus outbreak: update and information for healthcare professionals, https://www.ersnet.org/the-society/news/novel-coronavirus-outbreak–upda…
WHO, Coronavirus, https://www.who.int/health-topics/coronavirus#
The Lancet, 2020, Coronavirus, https://www.thelancet.com/coronavirus
ECDC, 2020, Geographical distribution of 2019 nCov cases, https://www.ecdc.europa.eu/en/geographical-distribution-2019-ncov-cases
Callaway ve Cyranoski, 2020, DOI: 10.1038/d41586-020-00180-8
Ji ve ark., 2020, Journal of Medical Virology, DOI:10.1002/jmv.25682
Sheahan, T., 2020, Preparing for future pandemics, today with broad-spectrum antivirals
Vassilara ve ark., 2020, Case Reports in Infectious Diseases, DOI:10.1155/2018/6796839
kaynak: SoL .org
