Gökoğuz Türkleri’nin soy bilinci için ömrünü adamış bir Türk milliyetçisi;

 eğitimci, yazar, kültür adamı, şair, tarihçi…

Şimdi sıkı durun!..

O bir Hristiyan ve üstelik papaz.

34 kitabın ve“Gagauzların Tarihi ve Etnografik Özellikleri” adlı kitabın yazarı.

Gökoğuzların Türkçeyi kaybettiğinde Türklüğünü kaybedeceğinin bilincindeydi. Bunun için köy köy gezerek çocuklara, gençlere Türkçeyi öğretti. Bu çalışmaları 40 yıl aralıksız sürdü. Her köye yetişemeyeceğini anlayınca 1931’de Bükreş Büyükelçimiz Hamdullah Suphi Tanrıöver’den yardım istedi. Mihail Çakır’ın bu yardım isteği Atatürk tarafından karşılıksız bırakılmadı. Bölgeye Türkçe öğretimi için hemen 30 öğretmen gönderildi, 300 Gökoğuz genci üniversite öğretimi için Türkiye’ye getirildi ve bir de Çakır’a “Türklüğe Üstün Hizmet Nişanı” gönderildi.

Yaşar Nabi Nayır da 1936’da Balkanlar’a yaptığı gezide Kişinev’de Mihail Çakır’ın evinde misafir olmuş ve “Balkanlar ve Türklük” (Ankara 1936) adlı eserinde ondan övgüyle bahsetmiştir.

Türkiye’de Müslüman görünümlü Arapçı yobazlar Türk düşmanlığı yaparken, kurulduğu günden bu yana Cumhuriyet düşmanlığı yaparken, Atatürk düşmanlığı yaparken Gagauzya’da bir Hristiyan Papaz can çekişen Türklüğü yeniden ayağa kaldırdı.

Ruhun şad ola Mihail Çakır.

Alper Aksoy

Mihail Çakir

Mihail Çakir — anılmış gagauz aydınnadıcısı, protoierey.

Duudu 1861-ci yılın çiçek ayın 27-dä eski stilä görä (hederlez ayın 9-da yeni stilä görä), Çadırda, Gagauziyada. Çekiler bir eski gagauz senselesindän, onun dedeleri 1790-cı yılda gelmişlär Basarabiyaya, ilktän oturmuşlar Prut boyuna yakın, sora geçmişlär şindiki Çadır-Lunga kasabanın yerinä.

Tamannandıynan yaşları, çocuu vermişlär Kişnova popaz üürenmää. İlkin o başarér gimnaziyeyi, sora, 1881-dä, – seminariyayı. Üürenärmiş o pek islää, onuştan brakmışlar onu işlemää popaz hem üüredici Kişnovda.

Ozamandan beeri çekeder onun uzun hem bereketli çalışması. Üüredicilik işindän kaarä, o çevirmiş molduvancaya hem gagauzçaya çok klisä kiyadı, toplamış laflık h.b. 1907-ci yılda tipardan çıkmış onun ‘Rusça-molduvanca laflıı’. O laflık en doluymuş, en isläämiş kendi vakıdında. Ona girmiş yakın 22 bin laf, onda var bir eklenti – türlü rusça-molduvanca lafetmeklär.

Çok savaştı M. Çakir aydınnatmaa kendi gagauz halkını. O, ilk çeketti yazmaa ana dilindä, çıkardı üzä bir alay kiyat. 1907-ci yılda o başléér seftä tiparlamaa gagauzça bir gazeta. O gazeta için var yazılı, ani o çıkarmış, ama bibliotekalarda bulunméér baari bir nomer.

M. Çakir çalıştı aaraştırmaa gagauzların istoriyasını. Otuzuncu yıllarda jurnalda ‘Viaţa Basarabiei’ o tiparladı romınca birkaç statya gagauzların evelki yaşaması için. 1934-cü yılda çıktı ayırı onun broşürası ‘Basarabiyalâ gagauzlarân istoriyasâ’. Bu kiyat kapléér gagauz literaturasında bir nışannı yer – o ilk yaprak haliz dilimizdä. Beki, bilgilik tarafından o biraz eskidi, ama hep okadar pek meraklı iştir büünkü okuyculara.

1938-ci yılda çıktı M. Çakirin gagauzça-romınca laflıı. Gagauz dilin istoriyasında o ikinci laflıktı. Ama gagauzça-rusça laflık, angısını çıkardı 1904-cü yılda rus bilim adamı Valentin Moşkov, – o bilgi materiallarına bir eklemäkti, insana o yetişmedi. M. Çakir sa kendi laflıını hazırladı maasuz halk için.

M.M. Çakir geçindi 1938-ci yılda, sentäbrinin 8-dä. Gömülü o Kişnovda, merkez mezarlıında, neredä 2011-ci yılda dekabrinin 12-dä onun büstu koyuldu. Bütün yaşamasında o, klisedän kaarä, gagauzlaa izmet etti hem çok çalıştı gagauzların kulturasına, istoriyasına hem biliminä.

Mihail Çakır (1861-1938)

·         Kemal Önalır

1812 yılında Çadır’a göçen bir ailenin çocuğu olarak Bender Tighina kasabasında dünyaya geldi. Dört sınıflı ilkokul eğitimini Çadır’da bitirdikten sonra ailesinin isteğiyle Kişinev’deki İlahiyat okulunda eğitim gördü. Ardından Ukrayna’nın başkenti Kiyev’de üç yıl daha İlahiyat Fakültesi’nde okudu. 1881 yılında Kişinev’deki bir ortaokula öğretmen olarak tayin oldu. Kısa zamanda öğretmen ve din adamı olarak sevildi ve tanındı. Kişinev’de bir kaç okulda Moldavanlar için bazı dersler verdi. Aynı zamanda Kişinev’in dinî okulunda matematik ve tabii bilimler öğretmenliği ve papazlık yaptı.

Halk arasında gördüğü itibarla 1884 yılında Rusça ve Moldavanca yayınlar temsilciliğine ve mahalli mecliste milletvekilliğine seçildi. İncil’i ve diğer bazı temel dinî kaynakları Gagavuz Türkçesine ve Moldavancaya çevirerek Rus yönetimini Rusça dışındaki dillerle de dinî ibadet yapma konusunda izin vermeye zorladı. Bu davranışı, Gagavuzlar ve Moldavanlar arasında büyük ilgi ve takdir gördü.

1896 yılında resmî makamlara baş vurarak Abecedar (Alfabe), Rusça ders kitabı, okuma kitabı, Eski ve Yeni Ahit (Tevrat ve İncil), Kilise Tarihi, Hıristiyanlık ilmihali (Katekizm), Rusça-Moldavanca Sözlük, Kısa Moldavanca Gramer adlı eserlerinin Moldavanca ve Rusça yayımlanması için izin aldı.

Yetkililerden aldığı bir özel izinle 1907 yılında Kişinev’de Gagavuz Türkçesiyle dinî muhtevalı bir gazete çıkarmıştır. Çakır, Gagavuz Türklerinin tarihî köklerini, geleneklerini, dilini ve dinî anlayışlarını araştırarak görüş ve değerlendirmelerini Viata Basarabiei adlı gazetede üç makale hâlinde yayımlamıştır. 1934 yılında bu makalelerini birleştirerek Beserabiealâ Gagauzalarân Istorieasâ (Chışınau 1934) adıyla kitaplaştırmıştır. Bu kitabından başka Mihail Çakır 1938 yılına kadar, çoğu dinî konulan işleyen ve biri sözlük olan şu eserleri hazırlamıştır: Aya (Ayozlu) Evanghelea /İncil, Dua Chıtabâ Gagauzlar için, Psaltir (dinî türküler), Chilisea Evangheleasâ, Chilisea Istorieasâ, Liturgya (kilise duası), Laslov (kilise kitabı), Molebin (af duası), Mohitrennik, Ahatist (Aya Marya duası türküsü), Dictionar Gagauzo (hurco) romın. Mihail Guboglu, Romen kaynaklarından derlediği bilgilere dayanarak Mihail Çakır’ın Rusça, Moldavanca ve Gagavuz Türkçesiyle yayımlanmış 34 eserinden bahsetmektedir.

Bugün de Gagavuz Türkçesinin en önemli kaynaklarından olan eserlerinde ve sözlüğünde Çadır ağzını esas almış ve 1957 yılında SSCB döneminde oluşturulan yazı dili için de ilham kaynağı olmuştur. Mihail Çakır, eserleri ve düşünceleri ile Gagavuzlara millî bir kimlik kazandırmış, onlara nereden geldiklerini ve bundan sonra varlıklarını nasıl sürdüreceklerini öğretmiştir. Eserlerinin çoğunun dinî olmasının en başta gelen sebebi, din ve ibadet dilini Türkçeleştirerek Rum ve Bulgar kilise mücadelelerinin Gagavuzlar üzerindeki asimile politikalarını etkisiz hâle getirmektir.

1931 yılında Bükreş’e elçi olarak tayin edilen Hamdullah Suphi Tanrıöver, Mihail Çakır’ı tanımış ve önemli bir Türk milliyetçisi olduğunu Atatürk’e haber vermiştir. Atatürk de hizmetlerinden dolayı Çakir’a bir diploma ve nişan göndermiştir. Yaşar Nabi Nayır da 1936’da Balkanlar’a yaptığı gezide Kişinev’de Mihail Çakır’ın evinde misafir olmuş ve Balkanlar ve Türklük (Ankara 1936) adlı eserinde ondan övgüyle bahsetmiştir.

Romanya’daki Gagavuzların önemli temsilcilerinden olan Mihail Guboglu da Gagauzi in Lumina îstoriei (Bucureşti 1938-1940) adlı tezini hazırlarken Çakır’ın ilgi ve desteğini gördüğünü belirtmektedi

Editörün Notu, okura bilgi: Bu önemli insanı tanıtırken Gagauz lehçesiyle yazılmış olan bölümleri özellikle günümüz Türkiye Türkçesine çevirmedim. İstedim ki Türk boylarının en azından 'ağız birliği' aşinalığı doğsun. Reha Ören

Onun kiyatları (bibliografiya P. Çebotara görä)

1.      Русско-молдавский словарь. – Кишинёв , 1907.

2.      Klisä dua kitabı. 1-ci basım – Kişinöv, 1908; 2-ci basım – Kişinöv, 1935; 3-cü basım – Saloniki, 2001.

3.      Evangeliya gagauzça-türkçä. – Kişinöv, 1909.

4.      Allahlı liturgiya. – Kişinöv, 1911.

5.      Eski Baalantının Ayozlu istoriyası. – Kişinöv, 1911.

6.      Saatlar hem psaltirin psalomnarı. – Kişinöv, 1912.

7.      Eni Baalantının Ayozlu istoriyası. – Kişinvö, 1912.

8.      Klisä istoriyası kısadan. – Kişinöv, 1912.

9.      Akafist hem moleben Cümledän ayoz Allah duudurana (Panaiya). – Kişinöv, 1912.

10.  Ay (Ayozlu) Evangeliya. – Kişinöv, 1933.

11.  Originea Gãgãuzilor // Viața Basarabiei. – 1933. – N9. – p. 15-24; 1934, – N5. – p. 3-20.

12.  Besarabiyalı gagauzların istoriyası. – 1-ci basım – Kişinêu, 1934; 2-ci basım – Kişinöv, 2005.

13.  Psaltir gagauzça (türkçä) gagauzlar için hem türklär için. – Kişinöv, 1936.

14.  Klisä Evangeliyası. – Kişinöv, 1937.

15.  Laflık gagauzça (türkçä) hem românca (moldovanca) Besarabiyalı gagauzlar için. – Kişinöv, 1938.

Hem bak

·         Mihail Çakir’s poems in Gagauz

Sayfa kategoriyaları:

·         Gagauz biografiyaları

·         Kişiler

2 Eylül 2016

• Yazının yazarı Yazar TNN
• Yazı tarihi05 Kasım 2019
• Yorum yokTURKLUGE USTUN HIZMET NISANINI ALAN …DEGERLI BIR TURK .. MIHAIL CAKIR

kaynak: https://www.turkishnews.com/2019/11/05/turkluge-ustun-hizmet-nisanini-alan-degerli-bir-turk-mihail-cakir/