1645 yılına kadar yabancı gemiler vergi ödemeden İzmir Limanına girer,serbestçe ticaret yapardı. Venediklilerle yapılan 24 yıl süren savaşta sıkıntıya düşen Osmanlı yönetimi yabancı gemileri kiralama girişiminde bulundu.Gemi kaptanları cevap bile vermeden limanı terk etti.
Bunun üzerine Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa, Piri Reis’in haritasında Sancakburnu adıyla anılan bölgeye kale inşa ettirdi, (1656). Kaleye dönemin en güçlü Çultutmaz, Balyemez topları yerleştirildi. Evliya Çelebi Seyahatnamesinde ”KAL’Aİ SANCAKBURNU” adının yazılı olduğu kalede “demir kapaklı yetmiş adet BALYEMEZ ve ÇULTUTMAZ Şayka topları” bulunduğunu yazdı.
Bu tedbirin alınmasından sonra yabancı gemiler kalede dalgalanan bayrağımızı selamlamaya, Gümrük vergisi ödemeye başladı. Yeni yapıldığı için Yenikale , kalede dalgalanan bayragımız nedeniyle Sancakkale adıyla anılmaya başladı. İzmir körfezine giriş çıkış yapan gemilerin geçişlerini tamamen kontrol altına aldı ,Boğazkesen görevi yaptı .[1]
Kale’ye yerleştirilen toplar İzmir’i işgale yeltenenlere caydırıcı oldu.
1770’de Çeşme’de Osmanlı Donanmasını yakan İngiliz-Rus Filosu İzmir’e saldırı gerçekleştiremedi .
Büyük Türk Amirali Cezayirli Gazi Hasan Paşa 1775 yılında Sancakkale’ye geldi.[2]
II.Abdülhamit döneminde İzmir’e “Hamidiye İstihkamı Hümayunu” adıyla yeni tahkimat yapıldı.
Birinci Dünya Savaşı dönemi Sancakkale
Sancakkale İzmir’i savunma görevini son defa 1.Dünya Harbi döneminde yerine getirdi .
Birinci Dünya Savaşı öncesi Osmanlı Harbiye Nezareti Çanakkale’ye,İskenderun’a ve İzmir’e düşman çıkartması yapılabileceğini değerlendirdi ve tedbir aldı .
İzmir’e denizden yapılacak bir saldırıyı Bataryalarımız /Mayın hatlarımız /Batık gemi manialarımız / Işıldaklarımız /Askerimiz önleyecekti.
İnciraltı –Narlıdere hattına toplam 48 top dan oluşan 11 batarya yerleştirildi .
Savunmamızın son bölümünü Sancakkale deki bataryalarımız teşkil ediyordu.İzmir’i işgale yeltenecek olan düşman Sancakkale’ye çok yakın dar su yolundan geçmek zorundaydı. Bu nokta da sahra toplarımızın ateş altında bulunuyordu .
Bataryalarımız,Mayınlarımız ,Tayyare Bölüklerimiz 5 Mart 1915 günü başlayan İtilaf Donanmasının İzmir’e yaptığı saldırıyı önledi. İngiliz,Fransız gemileri kayıplar vermeye başlayınca geri çekilmek zorunda kaldı. İtilaf donanması Çanakkale Deniz savaşından önce ilk yenilgisini İzmir Körfezinde aldı.
Çatışma sırasında hayatını kaybeden askerlerimiz, Yenikale’nin arkasına yapılan Yenikale Şehitliğine gömüldü.Bu çok önemli hadise, Yenikale Şehitliği kitabesine ,
1333 senesinin rebiyülahirinin 18. Günü (5 Mart 1915) İngiliz ve Fransız müşterek gemilerinden Yenikal’a ya atılan mermilerden müstakil ağır topcu tabur efradından top başında şehit olanların ruhlarına rızaennillah Fatiha yazıldı. Muin-i zafer Bataryası ,Işıldak Bölüğü şehitleri buraya gömüldü .
Bu çok önemli hadise Necmi Ülker ” İzmir Sancakkale’si ve Şehitliği” tebliği ile ortaya çıktı.
Yenikale Şehitlerine sahip çıkan STK’lar 5 Mart 2021’de Yenikale Şehitleri anmak için Sancakkale Dayanışma Grubunu oluşturdu.
5 Mart 2025 günü 110 ncu yılda Yenikale Şehitleri için beşinci tören yapıldı.
TÜRK DÜNYASI KÜLTÜR VE İNSAN HAKLARI DER- ATAMAN KIRGÖZ
ATATÜRKÇÜ DÜŞÜNCE DER İZMİR ŞUBELERİ Baş.- MÜBETCEL TİMAÇ
BİRLİK SAĞLIK VE SOS. HİZ.ÇALIŞANLARI SENDİKASI Baş.AHMET DOĞRUYOL
HÜRRİYETCİ EĞİTİM SENDİKASI Başkanı ADNAN SARISAYIN
E.TÜRK DÜNYASI HİZMETLERİ KOORDİNATÖRÜ-FADIL ÜNAL
İYİ PARTİ Adına HASAN YILDIZ
ZAFER PARTİSİ Genel Başkan Yar. ÖZCAN PEHLİVANOĞLU
CHP MİLLETVEKİLİ NURETTİN DEMİR
Prof.Dr.NECMİ ÜLKER konuşma yaptı.
Prof.Necmi Ülker Yenikale’yi ÇANAKKALE’DEN ÖNCE SANCAKKALE GEÇİLEMEDİ vurgusu ile anlattı.[3] .
Genelde kaleler,tarihteki devlet ve milletlerin hayatında önemli yer tutmuşlardır.Kaleler,kurulmuş olan devletlerin güvenlikleri için tarihi abideler olarak günümüze kadar gelmişlerdir.Sancakkale (Yenikale)’de bunlardan biridir.
Denizden gelecek tehlikelere karşı Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa(1656-1661) tarafından İzmir’in güvenliği ve yabancı ticaret gemilerinin körfeze giriş-çıkışlarını kontrol etmek için Körfezin en dar yeri olan Sancakburnunda inşa edilmiştir.
1915 yılı başlarında İngilizler Kösten adasını işgal edince de iç körfezi ve kale civarını mayınladılar..İngiliz amirali Pierse’nin zıhlı savaş gemileri vardı.
Bu İtilaf donanması Reşadiye ve Şakran’ı topa tuttuktan sonra Sancakkale önlerine gelip kaleye mermi yağdırmışlardır. İzmir gazeteleri 5-10 Mart 1915 arasındaki İtilaf saldırılarına geniş yer vermiştir.Dört zıhlı ve beş gemiden oluşan İngiliz-Fransız donanması 15 Martta çekilip Çanakkale’ye dümen kırdılar.Kalenin müdafası sırasında 10 şehit ve 15 yaralı verilmiştir.
Bu kalenin düzenlenmesinden sonra genç kuşaklara tarih şuuru verilmesi elzemdir ve bu yapılmamıştır.Bu kale İzmir’in savunmasında yer alan müstesna bir tarih anıtıdır.
XX:Yüzyılın başlarında (1915) vatan savunması uğruna şehit düşen yiğit askerlerimizin yattığı Yenikale Şehitliğine gereken ilgiyi göstermek ,5 Mart’ı Yenikale Şehitleri ve Zafer günü olarak anmak,belki de uğruna şehit düştükleri vatan topraklarında özgürce yaşayan bizlerin şehitlere olan kutsal bir görevidir.”
Sancakkale Dayanışma Grubu sözcüsü Celal Öcal
Sancakkale ve Sancakkale savunması çok önemlidir.Bu gerçek İzmir’e Türkiye’ye yeni ufuklar açmaktadır. Bu konuda :
- “Birinci Dünya Savaşında İzmir Savunması [4]
- Maltepe Askeri Lise öğrencileri Fethullah Sahan ,Rasim Kahraman’ın “Çanakkale Deniz Savaşlarının bilinmeyen yönü,savaşın ön sözü,İzmir Körfezi müdafası “ projesi
3-XVIII.Türk Tarih Kongresinde sunulan 103 YILDIR BİLMEDİĞİMİZ GERÇEK İTİLAF DONANMASININ İZMİR’İ İŞGAL GİRİŞİMİ tebliği . https://www.youtube.com/watch?v=_geR3evKNTs&t=471s (2018)
4-Yenikale hakkında TRT nin ,İZMİR’İN UNUTULAN DESTANI haber proğramı . https://www.youtube.com/watch?v=ldFxpw1iEtg 2021
5-”Dünya Savaşından kurtuluşa İzmir (1914-1922)” kitabı.[5] Katkı sağlamış. 6- Sancakkale’nin 369 yıllık tarihini (1656-2025) ,dünyanın hiçbir ülkesinde 369 yıl gibi çok uzun süre meçhul kalmış tarihi yapı olmadığı ve bunun çok ayıp olduğuna vurgu yapan çok sayıda dilekçe ilgililere gönderilmiş,makaleler yayımlanmıştır.
Türkiye ,Türk Milleti iftihar ettiği Gazi Sancakkale’yi,Yenikale Şehitleri gerçeğini öğrenmiştir. Er geç Sancakkaleye girilecek ,Yenikale Şehitleri için devlet töreni yapacaktır. Sancakkale Tarihi üzerine Yüksek Lisans tezleri,Belgesel çekimleri,Birinci Dünya Savaşı dönemi İZMİR 1914-1918 Uluslararası Sempozyumu düzenlenecektir.
1-Sancakkale sivil ziyaretci giremez yasağının kaldırılmasını.Sancakkalenin tarihimize kültürümüze ,bilim ve sanat çevrelerine kazandırılmasını.
2-Yenikale Şehitleri için devlet töreni yapılmasını .
3-Tören sonrası katılımcılarla Sancakkaleye , Yenikale Şehitliğine , Bilim insanlarımız, öğrencilerimiz ve halkımızla İZMİR’İN GAZİ SANCAKKALE’YE (1656-2025) SAYGI ZİYARETİ’NE izin verilmesini bekliyoruz .
4-Sancakkale’nin Müze olarak ziyarete açılmasını istiyoruz.
Yenikale Şehitlerimizi saygı ve rahmetle anıyoruz.
CELAL ÖCAL
Kaynak:
1]Görünce Hatifi gaybı didi bu kal’aya tarih/Kilidi bahr ü ber oldu ve hakka kal’a-i sancak Gaipten gelen haberci bu kaleyi görünce şöyle tarih düşürdü.Sancakkale gerçekten de denizin ve karanın kiliti
oldu.Sene 1077(1666-1667) Kent ve Seyyah Evliya Çelebinin gözüyle Kent ve Seyyah Metin Ekici-Turan Gökçe
[2] Ali Rıza İşipek-Cezayirli Gazi Hasan Paşa.
[3] Necmi Ülker,Yenikale Şehitlerini anma töreninde yaptığı konuşma. 5 Mart 2024.
[4] Celal Öcal,Birinci Dünya Savaşında İzmir Savunması,İleri Yayınları,2015 İstanbul.
[5] Celal Öcal,Dünya Savaşından kurtuluşa İzmir(1914-1922),İleri Yayınları,2023 İstanbul.
