Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi yenileniyor. TGC bunun için bir duyuru yaptı. Ve “Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi 2025” adını verdiği bir taslak yayınlayarak, üyelerinin görüşlerini istedi.
Taslağı aşağıya aldım. Biraz uzun, ama, katkılarınızı bekliyorum!
*****
SUNUŞ
Herkes, bilgi edinme, haber alma, özgür düşünce, ifade ve serbest eleştiri hakkına sahiptir. Düşünce ve ifade özgürlüğünün kullanılmasının başlıca yolu olan medya ve yayın özgürlüğü temel insan haklarındandır. Bu hakların demokratik hukuk devletinde anayasal güvence altında olması esastır.
Gazetecinin hakları, halkın haber alma hakkının ve ifade özgürlüğünün; meslek ilkeleri ise dürüst ve doğru iletişimin temelini oluşturur. Meslek ilkeleri gazeteciler ve medyanın özdenetimini öngörür ve değerlendirme mercii öncelikle vicdanlardır. Bu nedenle medya yöneticileri ve gazeteciler, her türlü medya ve dijital mecrada meslek ilkelerine uymalı, uyulmasını gözetmelidir.
Gazeteci olmadıkları halde çeşitli biçimlerde gazetecilik faaliyetine katılanlar da bu sorumluluklar kapsamındadır.
Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi, gazete ve dergilerin yanı sıra, dijital platformlarda yapılan yayıncılık ve haber sitelerinin sosyal medyadaki faaliyetlerini de kapsar.
A- Gazeteci tanımı
Günlük, süreli yahut anlık, yazılı, görüntülü, sesli, elektronik veya dijital medyada, kadrolu, sözleşmeli ya da telif karşılığı, haber alma, işleme, iletme veya görüş, fikir belirtme görevi üstlenen ve asıl işi ile başlıca geçim kaynağı bu olan, mesleki kurallar ve ilgili yasalar karşısındaki konumu bu tanıma uygun olanlar gazetecidir.
Mesleki eğitim ve deneyimi yeterli olan gazeteciler, dijital mecralarda kendi başlarına da habercilik faaliyeti yürütebilir veya bir medya kurumuna bağlı olmadan serbest çalışabilirler.
Medya alanındaki işletmeler, çalıştırdıkları gazetecilere hukukun gazetecilere tanıdığı sendikal örgütlenme hakkı da dahil olmak üzere tüm haklardan yararlanma imkanı sağlamak zorundadır.
B- Gazetecinin sorumluluğu
Gazeteci, medya özgürlüğünü, halkın doğru haber alma, bilgi edinme hakkı adına dürüstçe kullanır. Bu amaçla her türlü sansür ve oto sansürle mücadele eder. Gazeteci, önce halka ve gerçeğe karşı sorumludur. Bu sorumluluk kamu otoriteleri ve işverenine olan sorumluluklarından önce gelir. Bilgi, haber ve özgür düşünce herhangi bir ticari mal ile hizmetten farklı olarak toplumsal nitelik taşır. Gazeteci, ilettiği haber ve bilginin sorumluluğunu üstlenir. Gazetecinin özgürlüğünün içeriğini ve sınırlarını, öncelikle sorumlulukları ile meslek ilkeleri belirler.
Profesyonel mesleği gazetecilik olmayan ancak dijital mecralar ile sosyal medyayı içerik üretme, bilgi toplama ve yayma amacıyla kullanan “Vatandaş gazeteciler”, “Dijital içerik üreticileri”, “Sokak röportajcıları”, “Kırıntı haberciler” de kamu yararını gözetmeli; doğruluk ve nesnelliği gözetmeli, bilgi kirliliğine yol açmamaya özen göstermelidirler.
- Medya sahipliği ve finansmanında şeffaflık
Medya sahipleri, editoryal bağımsızlığa müdahale edemez; editoryal süreçler, hiçbir dış etki altında kalmadan şeffaf ve bağımsız biçimde yürütülür.
Medya sahipliği ve iş ilişkileri, kamu yararını gözeten düzenlemelere uygun şekilde şeffaf olmalı; kamu ihalelerine katılmamaları sağlanmalıdır.
Medyaya kamu tarafından sağlanan dolaylı ya da dolaysız finansal destekler, şeffaflık ilkesine uygun biçimde açıklanmalı ve denetime açık olmalıdır.
Medya ve gazetecilerin, sponsorluk, fon ve reklam gibi tüm finansal ilişkileri şeffaf olmalı; editoryal bağımsızlığa gölge düşürecek ve çıkar çatışması yaratacak fon ve sponsorluk ilişkilerinden kaçınılmalıdır. Gazetecilerin ücretli konuşmacılık ve benzeri gelir temin eden faaliyetlerinde de etik sınırlamalara uyulmalı ve şeffaf olunmalıdır.
D- Gazetecinin hakları
1. Gazeteci; tüm bilgi kaynaklarına serbestçe ulaşma ve kamu yaşamını belirleyen, halkı ilgilendiren tüm olayları izleme ve araştırma hakkına sahiptir. Gazetecinin karşısına çıkarılacak gizlilik ve sır gibi engeller, hukuka ve uluslararası normlara uygun olmalıdır.
- Gazeteci; doğruluğuna ve nesnelliğine inanmadığı bir görüşü savunmaya ve meslek ilkelerine aykırı bir işe zorlanmamalıdır.
- Gazeteci; medya kuruluşunun işleyişini etkileyen önemli kararlardan haberdar edilmeli ve gereğinde kararların alınmasına katılmalıdır.
- Gazeteci; ekonomik bağımsızlığını güvence altına alacak düzeyde ücret almalıdır.
- Gazeteci; kaynakların gizliliği ilkesi uyarınca, -konusu suç oluştursa dahi- kaynağını ve elindeki belgeleri açıklamaya, tanıklık yapmaya zorlanamaz. Gazeteci ancak kaynağının izin vermesi ve kaynağı tarafından yanıltılmış olması hallerinde kaynağını açıklayabilir.
E- Gazetecinin temel görevleri
- Gazeteci; haber alma, yorum yapma ve eleştirme özgürlüğünü kullanırken, kendi açısından sonuçları ne olursa olsun, gerçekleri çarpıtmadan aktarmak ve halkın bilgi edinme hakkını gözetmek zorundadır.
- Gazeteci; başta barış, demokrasi, hukukun üstünlüğü laiklik ve insan hakları olmak üzere; insanlığın evrensel değerlerini, çok sesliliği, farklılıklara saygıyı savunur.
- Gazeteci; milliyet, ırk, etnisite, cinsiyet, cinsel kimlik, cinsel yönelim, dil, din, mezhep, inanç, inançsızlık, sınıf, dünya görüşü ayrımcılığı yapmadan tüm uluslar, halklar ve bireylerin haklarını tanır, saygı gösterir.
- Gazeteci; insanlar, uluslar ve topluluklar arasında nefreti, düşmanlığı körükleyici yayından kaçınır.
- Gazeteci; bireylerin, toplulukların ve ulusların kültürel değerlerini, inançlarını veya inançsızlığını saldırı konusu haline getiremez, küçümseyemez, alay edemez.
- Gazeteci; şiddeti haklı gösterici, özendirici ve savaşı kışkırtıcı yayın yapamaz.
- Gazeteci, kaynağını bilmediği bilgi ve haberleri yayınlamaz; kaynak açık olmadığında, yayınlamaya karar verdiği durumlarda da kamuoyuna gerekli uyarılarda bulunur.
- Gazeteci; bilgiyi yok edemez, görmezden gelemez, metinler ve belgeleri değiştiremez.
- Gazeteci; halkın haber alma hakkıyla doğrudan bağlantılı bir amaçla izin verilmedikçe kimsenin özel yaşamın gizliliğini ihlal edemez.
- Gazeteci, yayınlarındaki her yanlışı en kısa sürede düzeltmekle ve gerektiğinde özür dilemekle yükümlüdür.
- Gazeteci cevap hakkına, kötüye kullanılmaması ve kabul edilebilir biçimde yapılması kaydıyla saygılı olmalıdır.
- Gazeteci, bilgiye erişim faaliyeti sırasında kimlik gizleme gibi yanıltıcı yöntemler kullanamaz.
- Gazeteci, bir bilgi ile haberin yayınlanması ya da yayınlanmaması karşılığı hiçbir maddi veya manevi menfaat sağlayamaz; çıkar çatışması yaratmaktan kaçınır. Gazeteci, konumu ne olursa olsun haber kaynağı olarak kişi ve kurumlarla iletişimini ve ilişkisini meslek ilkelerini gözeterek yürütür.
- Gazeteci; mesleğini, reklamcılıkla, halkla ilişkilerle veya propagandacılıkla karıştıramaz. İlan-reklam kaynaklarından herhangi bir telkin, tavsiye alamaz, maddi çıkar sağlayamaz.
- Gazeteci hangi konuda olursa olsun, elde ettiği bilgi ve belgeleri kendi yararına kullanamaz.
- Gazeteci, ulusal ve uluslararası politikalar hakkında yayın yaparken öncelikle halkın haber alma hakkı, mesleğin temel ilkeleri ve özgürlükçü demokrasi ölçütlerini göz önünde bulundurur.
- Gazeteci, mağdurun, güçsüzün, yoksulun ve“sesini duyuramayanların”sesi olmakla yükümlüdür.
18- Gazeteci insanların lekelenmeme hakkına özen göstermeli ve korumalıdır.
- BÖLÜM
GAZETECİNİN DOĞRU DAVRANIŞ KURALLARI
Haber ile yorum:
Haber ile yorum ve görüş ayrımı açık bir şekilde yapılmalı, okurun ve izleyicinin neyin haber, neyin yorum olduğunu kolayca ayırt etmesi sağlanmalıdır.
Televizyonlarda ve görüntülü yayınlardaki haber bültenlerinde yorum bölümleri, haberden belirgin biçimde ayrılmalıdır.
Tartışma programları, nesnellik ve denge gözetilerek hazırlanmalı; kamuoyunu yanıltacak söylemlerden kaçınılmalı ve toplumun bilgilendirilmesi esas alınmalıdır.
Fotoğraf ve görüntü:
Fotoğraflarda gerçekliği bozacak ekleme, çıkarma, kolaj veya montaj yapılmamalıdır. Fotoğraf çekilemeyen özel durumlarda animasyon, illüstrasyon, montaj, canlandırma, dijital oynamalarla üretilmiş fotoğraf ve görsellerin bu niteliği ile güncel olup olmadığı, okur/izleyiciler tarafından kolayca fark edebilecek şekilde belirtilmelidir.
Kamusal kimliği olmayan kişilerin fotoğraf ve görüntüleri, etkinlik, olay, panel veya konser gibi kamuya açık alandaki faaliyetler dışında, kamu yararı ve haber değeri söz konusu olmadıkça izinsiz çekilmemelidir. Bu kişilerin dijital ortamlardaki fotoğrafları da izinsiz kullanılmamalıdır.
Cesetleri yakın plan gösteren, kan ve şiddet unsurları içeren fotoğraflara yer verilmemelidir. Gizli kamera gibi teknolojik yöntemler sadece geniş kamu yararı olan ve başka türlü elde edilemeyecek durumlarda kullanılabilir.
Drone gibi insansız hava araçları ile fotoğraf ve görüntü çekimi sırasında özel hayatın gizliliğine saygı gösterilmeli; hava trafiği ve uçuş güvenliği dikkate alınarak insan ve diğer canlıların hayatını tehlikeye atacak tutum ve davranışlardan kaçınılmalıdır.
Haber – İlan (Reklam):
Haber ve yorum metinleri veya görüntüleri ile ilan, reklam ve tanıtım amaçlı metinler, hiçbir karışıklığa yer bırakmayacak biçimde ayrılmalıdır. Ücretle yayınlanan içeriklerde mutlaka “Tanıtım” ya da “Bu bir ilandır” ibaresine yer verilmelidir. Okur ve izleyiciler, örtülü reklam ve tanıtımlarla yanıltılmamalıdır.
“Gazeteciler ilan, reklam, tanıtıcı reklam veya sponsorlu metinler yazmamalı, sosyal medya hesaplarında, web sitelerinde ve bloglarda yüzü ya da sesiyle reklam, tanıtım, ürün yerleştirme ve ticari iş birliği yapmamalıdır. Tanıtım veya reklam yüzü olarak algılanmasına yol açacak ifadelerden kaçınmalıdır.”
Hedef Gösterme:
Gazeteci, takipçilerini yanıltmamalı, meslektaşlarını hedef gösterici, yaftalayıcı veya nefret söylemine zemin hazırlayıcı ifadeler kullanmamalıdır.
Dayanışma ve rekabet:
Gazeteci, rekabet nedeniyle bir başka gazeteciye zarar vermemelidir.
Gazeteci mesleki nedenlerle zor durumda kalan meslektaşlarıyla dayanışma içinde olmalıdır.
Yargı:
Hazırlık soruşturması sırasında, soruşturmayı zaafa uğratıcı veya yönlendirici haber ve yorumdan kaçınılmalıdır.
Yargı kararı kesinleşmedikçe, şüpheli veya sanık suçlu ilan edilmemelidir.
Yargı sürecinde iddia ve savunmaya ilişkin bilgiler adil ve dengeli bir biçimde yayınlanmalıdır.
Özel hayat alanına giren gizli kayıt ve dinlemeler, yargı kararıyla bile elde edilmiş olsa kullanılmamalıdır.
Bilgi-Belge:
Sahibinin izni dışında belge, fotoğraf, ses veya görüntü, ancak doğrudan kamu yararı bulunması ve başka hiçbir şekilde elde edilmeyeceğine kesin kanaat getirilmesi halinde alınabilir.
Kimlik veya özel durum:
Kamu yararı olmayan ve olayla doğrudan ilgisi bulunmayan bir insanın davranışı veya işlediği suç, onun ırkına, milliyetine, dinine, cinsiyetine, cinsel yönelimine, cinsiyet kimliğine, hastalığına veya fiziksel, zihinsel engelli olup olmamasına dayandırılmamalıdır. Kişinin bu özel durumu, alay, hakaret, önyargı konusu yapılmamalıdır.
Çocuk:
Çocukların üstün yararı gözetilmeli, yaşama saygı ve korunma ilkeleri esas alınmalıdır. Çocuklarla ilgili yayınlarda soruna dikkat çekmek, kamuoyunda yaratacağı etki ve yarar dikkate alınmalıdır.
Suça itilmiş çocuklarla ilgili suçlarda ve cinsel saldırılarda 18 yaşından küçük olan suç faili ya da mağdurların kimliklerini açıklayacak ya da tanınmalarına yol açacak şekilde yayın yapılmamalı, fotoğraf, görüntü ve çizim kullanılmamalıdır.
Çocuğun kişiliğini ve davranışlarını etkileyebilecek durumlarda, gazeteci, bir aile büyüğünün veya çocuktan sorumlu bir başkasının izni olmaksızın çocukla söyleşi yapmamalı veya görüntüsünü almaya çalışmamalıdır.
Kadın:
Kadınlara yönelik ayrımcı ve ötekileştirici ifadelere yer verilmemelidir. Haberde kadına yönelik şiddeti meşrulaştıracak ve özendirecek gerekçeler üretilmemeli, şiddetin detayları aktarılmamalı.
Cinsel saldırılar:
Cinsel saldırı mağdurlarının kimlikleri kesinlikle yayınlanmamalıdır.
Cinsel yönelim, cinsiyet kimliği:
Doğrudan haberin unsuru olmadığı sürece hiç kimse cinsiyet kimliği, cinsel yönelimiyle tanımlanamaz, tanımlanması gereken durumlarda da küçümsenip, aşağılanamaz.
Sağlık:
Sağlık konusunda sansasyondan kaçınmalı, insanları umutsuzluğa sürükleyecek veya sahte umut verecek yayın yapılmamalıdır.
Tıbbi alandaki araştırmalar kesinleşmiş sonuçlar gibi yayınlanmamalıdır.
Araştırmaları destekleyen kuruluşlar açıkça belirtilmeli, bilimsel kanıta dayalı olmayan tanı ve tedavi yöntemlerine haberlerde yer verilmemelidir.
İlaç tavsiyesinde asla bulunulmamalıdır.
Sağlık kuruluşlarında araştırmalar yapan, bilgi ve görüntü almaya çalışan gazeteci, kimliğini belirtmeli ve girilmesi yasak bölümlere ancak yetkililerin izniyle girmelidir.
Hasta hakları gözetilerek hastanın ses ve görüntü kaydı izinsiz alınmamalıdır.
Doktor veya hastanelerin suçlandığı haberlerde mutlaka onların da görüşüne başvurulmalıdır.
Kurumsal çıkar ve davetler:
Gazetecinin bir medya kuruluşundaki işlevini “Hak ve Sorumluluk Bildirgesi”ndeki hakları, sorumlulukları ve görevleri belirler. Gazeteci mesleki durumların dışındaki faaliyetlere zorlanmamalıdır.
Gazeteci, çıkar ve nüfuz sağlayacak habercilikten kaçınmalıdır. Mesleğini gölgeleyecek, itibarını sarsacak türden oluşumlar içerisinde yer almamalıdır.
Siyasi parti ve profesyonel spor kulüplerinde aktif görevde bulunmamalı, ticari bir kuruluşun danışma veya yönetim kurulunda görev almamalı, kişi ve kurumlardan hediye, maddi çıkar sağlamamalıdır.
Masraflarını ticari kuruluşların karşıladığı gezilere katılarak karşılığında ürün ve marka tanıtımı içeren yayın yapılmamalıdır. İstisnai durumlarda gidilen ve masrafları karşılanan gezinin haber yapılması halinde de gezinin davet olduğu açıkça belirtilmelidir.
Hediye:
Gazeteci, yayınlarla ilgili ön yargı, kuşku yaratacak her türlü kişisel hediye ve maddi menfaati reddetmelidir.
Özeleştiri ve özdenetim:
Gazeteciler ve medya kuruluşları, yalnızca yasal zorunluluklar gereği değil, aynı zamanda etik bir sorumluluk olarak da saptadıkları yanlışları düzeltmeli ve özeleştiri yapmalıdır.
Dijital ortamda yayınlanan yanlış veya eksik bilgiler, hızla düzeltilmeli, güncellemenin nedeni ve tarihi de aynı metin ya da programda okur ve izleyiciye açıklanmalıdır.
Haber doğrulama süreçlerini geliştirmek için öncelikle özdenetim mekanizmaları işletilmeli, ayrıca bağımsız doğrulama platformlarıyla iş birliği yapılmalıdır.
Taraf olma:
Gazeteci ve medya, her ne nedenle ve her ne biçimde olursa olsun, taraf oldukları durumlarda bu konumlarını kamuoyuna açıkça belirtmelidir. Medya kuruluşu yahut yorumcu, siyasi, ekonomik ve toplumsal tercihlerinin doğrultusunda yayın yapabilir. Bu durumda bu tavır açıkça ortaya konulmalı, ayrıca yorum ile haber ayrımı kesin biçimde yapılmalıdır.
Özel hayat:
Asıl olan kamu yararıdır. Özel hayatın gizliliği, büyük bir suç veya yolsuzluk üzerine araştırma ve yayın, toplumu olumsuz bir tutumla ilgili araştırma ve yayın, toplumun güvenliğinin veya sağlığının korunması, ilgili kişinin sözleri veya eylemleri sonucu halkın yanıltılmasının veya yanlış yapmasının engellenmesi gibi durumlarda geçersiz sayılabilir.
Bu durumlarda dahi, özel hayatın kamuya açılan kısmı mutlaka konuyla doğrudan ilgili olmalı ve ilgili kişinin özel hayatının kamusal faaliyetini etkileyip etkilemediği gözetilmelidir.
Haber için para:
Gazeteci belge veya görüntü sağlamak amacıyla, bir suçla ilgili sanık, tanık veya onların yakınlarına para teklif etmemeli ve vermemelidir.
Sarsıcı durumlar:
Üzüntü, sıkıntı, tehlike, yıkım, deprem, felaket veya şok halindeki insanlar söz konusu olduğunda gazetecinin olaya yaklaşımı ve araştırması insani olmalı, özel hayatın gizliliğine saygı göstermeli ve duygu sömürüsünden kaçınılmalıdır. Toplumda panik yaratılmamasına özen gösterilmeli ve etik kurallar çerçevesinde sorumluluk bilinciyle hareket edilmelidir.
Suçlu yakınları:
Gazeteci, sanıkların ve suçluların akrabalarını, yakınlarını, olayla ilgileri olmadıkça veya olayın doğru anlaşılması için gereklilik bulunmadıkça teşhir etmemelidir.
İntihar olayları:
Gazeteci sadece kamuoyunu ilgilendiren politik ve ünlü kişilerin intiharı ile kriminal şüphe bulunan, toplumsal nitelik taşıyan veya aklanma amacına yönelik intihar vakalarını haber yapabilir.
Bu tür istisnai durumlarda bile intiharın yöntemine ilişkin özendirici ve öğretici ayrıntılara yer verilmemeli, intihara ilişkin fotoğraf ve görsel malzeme ile intihar mesajı kullanılmamalıdır.
Ekonomik ve mali bilgi:
Gazeteci yasalarla yasaklanmış olmasa dahi, elde ettiği ekonomik ve mali bilgileri, yayınlanmadan önce kendisi veya yakınlarının çıkarları için kullanmamalıdır.
Gazeteci, kendisinde ve yakınlarında bulunan hisse senedi ve benzeri mali araçlar konusunda, medya kuruluşundaki sorumluları bu menkul kıymet sahipliği hakkında doğru bilgilendirmediği sürece yayın yapmamalıdır.
Gazeteci, hakkında haber ve yorum yazdığı veya yazmayı tasarladığı taşınır ve taşınmaz kıymetlerin doğrudan veya dolaylı alım satımını yapmamalıdır.
Gazeteci ticari şirket kuramaz; tacirlik ve esnaflık yapamaz.
Ambargo:
Gazeteci, kendi çabasıyla elde etmedikçe, bir kaynağın verdiği bilgi veya belgenin yayınlanma tarihi konusundaki isteğe uymalıdır.
Gazeteci, röportaj, haber, yorum veya görüntü hazırlığını çalıştığı medya kuruluşundaki sorumlular dışında, kaynağı da dahil kimseye denetlettirmek zorunda değildir.
Gazeteci, açıklanmaması kaydıyla (off the record) verilen bilgiyi ve sarf edilen sözleri yayınlamamalıdır.
Telif hakları ve kaynak gösterme:
Haber, makale, söyleşi, röportaj gibi tüm gazetecilik ürünleri, fikir ve sanat eseri olarak tanımlanarak telif hakları korunmalıdır.
Alenileşmiş bir gazetecilik ürünü, kaynak gösterilse dahi izinsiz olarak bütünüyle alıntılanamaz.
Uluslararası teknoloji devleri, yapay zeka programları ve dijital ortamda içerik üretenler de dahil olmak üzere herkes, telif haklarına riayet etmeli ve kaynakları eksiksiz biçimde belirtmelidir.
Gazeteci olmayanlar:
Bir medya kuruluşunda sürekli veya zaman zaman, gazetecilik kapsamına giren alanlarda faaliyet gösterenlerin asıl sıfatları, asli işleri uygun şekilde belirtilmeli, kamuoyu onların temel konumu hakkında bilgilendirilmelidir.
Özdeşleşme:
Gazeteci, uzmanlık alanı ne olursa olsun öncelikle gazetecidir. Savunma ve polis muhabirleri, polis/asker veya sözcüsü: spor muhabirleri de kulüp yöneticisi veya sözcüsü; herhangi bir partiden sorumlu muhabir ise o partinin üyesi veya sözcüsü gibi davranmamalı ve bu yönde yayın yapmamalıdır.
Barış gazeteciliği:
Gazeteci haber ve yorumlarında çatışmacılığı değil, barış gazeteciliğini esas almalıdır. Taraflara eşit mesafede durarak, sansasyonel habercilikten kaçınmalıdır. Çatışmaların görünür ve anlık etkileri yerine uzun vadeli ve travmatik etkilerine odaklanmalıdır. Barış girişimlerini görmezden gelmemeli, desteklemelidir.
Gazeteci, kamuoyunu doğru bilgilendirme hakkı ile terör propagandası arasındaki farkı gözetmelidir.
Gazeteci, terör saldırılarında yaşamlarını yitirenlerin isimlerini aileleri öğrenmeden önce yayınlamamalıdır. Sansasyonel ve acıları artıracak üsluptan ve travma yaratacak kan ile şiddet içeren fotoğraflardan kaçınılmalıdır.
Nefret Söylemi:
Gazeteci, ırkçı nefret, yabancı düşmanlığı, dini inanç ve hoşgörüsüzlüğe dayalı tüm nefret söylemlerine karşı kararlı bir duruş sergilemeli; bu tür söylemleri yaymaktan, teşvik etmekten veya haklı göstermeye çalışmaktan kesinlikle kaçınmalıdır.
Ayrıca, siyasi çatışma ve gerilim dönemlerinde bu tür söylemlerin istemeden de olsa yayılmasına aracılık edilebileceğinin farkında olarak, meslek etiği ve sorumluluk bilinciyle hareket etmelidir.
Nefret Suçu:
Gazeteci, nefret suçlarının karşısında yer alır ve bu tür suçlara ilişkin haberlerde dengeli ve sorumlu bir dil kullanmalıdır.
İfade Özgürlüğü:
Gazeteci kamuoyunun doğru bilgilendirilme hakkından sorumludur ve kendi haberini sansürlememelidir. İfade özgürlüğü, yalnızca olumlu karşılanan haber ve düşünceleri değil, aynı zamanda, devleti şoke eden, inciten ve rahatsızlık veren düşünceleri de kapsar.
Hayvan hakları:
Gazeteci, hayvanların yaşam haklarına saygı duymalı ve ticari meta haline getirilmelerine karşı çıkmalıdır. Hayvanlarla ilgili haberlerde insan odaklı bir dil kullanılmamalıdır.
Bu haberlerde ticari çıkar gözetmeden çalışan hukukçu, hayvan hakları savunucuları ve uzmanların görüşlerine de yer verilmelidir.
Hayvanlara zarar verme potansiyeli taşıyan tüm insan faaliyetleri sorgulamalıdır. Hayvanları endüstrinin terimleriyle tanımlamamalı, evcil hayvan, test hayvanı, yemelik hayvan veya eğlence hayvanı gibi tanımlardan uzak durmalıdır.
Çevre ve iklim değişikliği:
Gazeteci, temiz bir çevre ve sürdürülebilir kalkınmanın, insanların yaşam haklarının temelinde yer aldığının bilincinde olmalıdır. Gazeteci, iklim değişikliğinin nedenleri ve olası sonuçları konusunda vatandaşları bilgilendirmeli, kamusal farkındalık yaratmalıdır.
Çevreyi koruma ve iklim değişikliği ile mücadele için toplumu bilinçlendirmeli, çözümler konusunda bilgilendirici yayınlar yapmalı, bu konularda iktidarları uyarmalı ve denetlemeli, hükümetlerin, şirketlerin veya güç odaklarının yönlendirmeleriyle hareket etmemelidir.
Trafik kazaları:
Gazeteci, trafik kazası haberlerinde kamu yararı esas alınmalı, peşin hüküm içeren ifadelerden kaçınmalıdır. Ölümlü kazaya karışan taşıtın/otobüsün firmasının adını, firma ya da sürücüyü suçlamadan; kazanın oluş şekli ile ilgili kesin ifadeler kullanmadan haberleştirmelidir. Fotoğraf ve görüntülerde firma ismi ve plakasını buzlamamalıdır.
Sosyal medya:
Gazeteciler, sosyal medyada gazeteciliğin mesleki itibarı zedeleyecek ve saygınlığına gölge düşürecek davranışlardan kaçınmalıdır. Haber kaynakları ve izledikleri alanla ilgili tarafgirlik algısı yaratmamalıdır.
Gazeteciler, sosyal medyada kendisiyle ilgili yanıltıcı bilgi vermemeli, şeffaf olmalıdır. Kişisel hesap açarken takma isim kullanmamalı, çalıştığı yayın kuruluşunu ve görevini belirtmelidir.
Gazeteciler ve medya kuruluşları, sosyal medyadaki paylaşımlarında çarpıtma, yanıltma, yönlendirme yapmamalı, kişi veya kurumları, teyit edilmemiş bilgilerle zan altında bırakmamalıdır.
Gazeteciler, elde ettikleri haber, bilgi, fotoğraf ve görüntüleri öncelikle çalıştıkları medya kuruluşuna vermelidir. Yayınlandıktan sonra veya yöneticilerinin izniyle sosyal medyada paylaşmalıdır.
Gazeteciler ve medya kuruluşları, sosyal medyadan alınan her bilgi ve paylaşımın doğruluğunu kontrol etmeli ve kaynak göstermelidir; yanlış olduğu öğrenildiğinde, izleyen bir mesajla düzeltmelidir.
Dijital Medya:
Gazeteci, dijital platformlarda mesleki kimliğine uygun davranmalı ve etik kuralları ihlal eden içerikler üretmekten kaçınmalıdır. “Tık avcılığı” yapmamalı, yanıltıcı içerik üretmemelidir. Kaynağı belirsiz ve doğrulanmamış bilgiler yayınlamamalıdır.
Adil Dijital Ortam
Gazetecinin ifade özgürlüğü ve editoryal bağımsızlığı, dijital platformlarda güvence altına alınmalı; bu platformlarda halkın haber alma hakkını kullanılabilmesi için içerik ve telif dağıtımı adil olmalı, belirli gruplara ayrıcalık tanınmamalıdır.
Algoritmalar, kamu yararı ile temel hak ve özgürlükleri gözetmeli, nesnel ve şeffaf olmalı; adil rekabeti bozacak unsurlar içermemelidir.
Veri güvenliğinin korunması için evrensel standartlara uygun önlemler alınmalı, kişisel verilerin gizliliği sağlanmalı; gazeteciler “korsan saldırılara” karşı korunmalıdır.
Bilgiye erişimde haksız ve hukuksuz kısıtlamalara gidilmemeli; istisnai durumlarda başvurulabilecek erişim engellemeleri ve yayın yasakları, özgürlükleri sınırlandırmamalıdır. Dijital ortamlardaki her yayının, bireylerin yaşamını etkileyecek dijital ayak izi oluşturacağı dikkate alınarak, sorumluluk bilinciyle davranılmalıdır.
Gazetecilik ürünleri, düzenli olarak arşivlenmeli, erişime engellenenler ve herhangi bir nedenle yayından kalkan veriler de sadece araştırmacılar, hukukçular ve gazetecilere açık olmak üzere “Ulusal Dijital Hafıza Merkezi”nde korunmalıdır.
Teknoloji şirketleri, dijital enformasyon alanının sağlıklı işleyebilmesi için gazetecilik örgütleri ve medya ile iş birliğine zorlanmalıdır.
Yapay Zeka
Gazeteci, yapay zeka teknolojilerini, etik ve yasal sınırlar doğrultusunda kullanmalıdır. Yapay zeka destekli haber, yazı, fotoğraf, video gibi her türlü içerik üretimini, editörlerin nihai kontrolü ve denetimi altında yürütmelidir.
Gazeteci, yapay zeka kullanarak gerçeğe aykırı içerik üretmemeli; oluşturulan tüm içeriklerde “hangi yapay zeka programı tarafından üretildiği”ni mutlaka belirtmeli; yapay zeka programına verdiği komutları saklamalıdır.
Medya kuruluşları Yapay Zeka teknolojilerinin kullanımı konusunda gazetecilerin ifade özgürlüğü ile halkın haber alma hakkının korunmasını gözeten yayın ilkeleri geliştirmelidir.
Unutulma hakkı
Gazeteci, “dijital hafızada yer alan kişisel verilerin silinmesini isteme hakkı” olarak tanımlanan unutulma hakkını sağlarken, medya özgürlüğü ile bireyin mahremiyetini dengeli bir şekilde gözetmelidir.
Özel hayatın gizliliğini veya kişisel hakları ihlal eden, etik kurallara aykırı ve yasa dışı yöntemlerle elde edilmiş, güncelliğini yitirmiş, kamu yararına katkısı kalmamış, hakaret, ayrımcılık ve nefret söylemi içeren, yanlış ve yanıltıcı nitelikteki haber, yazı ve görüntüleri silmelidir.
Ancak kamu yararını ve güncelliğini sürdüren, ünlü ve politik kişilerle ilgili olan, tarih, edebiyat, sanat, hukuk ve bilimsel açıdan veri niteliği bulunan, yargı süreçlerini aktaran gerçeğe uygun verileri korumalıdır.
—
